Czym jest faza snu REM?

Najważniejsze informacje:

• Faza REM (rapid eye movement) to stan snu charakteryzujący się wysoką aktywnością mózgu i szybkimi ruchami oczu
• Podczas snu REM występują intensywne marzenia senne, a mięśnie ciała są całkowicie rozluźnione
• Faza REM stanowi około 25% całkowitego czasu snu u młodych osób i powtarza się co 90 minut
• Sen REM pełni ważną funkcję w przetwarzaniu emocji i konsolidacji pamięci
• Zaburzenia fazy REM mogą prowadzić do chorób takich jak narkolepsja

Na skróty:

• Czym jest faza REM?
• Charakterystyka fizjologiczna fazy REM
• Przebieg fazy REM podczas nocy
• Funkcje snu REM
• Marzenia senne w fazie REM
• Zaburzenia związane z fazą REM
• Znaczenie fazy REM dla zdrowia

Sen jest naturalnym procesem, który zajmuje około jednej trzeciej naszego życia. Nie jest to jednak stan jednorodny. Naukowcy wyróżniają kilka faz snu, a jedną z najciekawszych i najważniejszych jest faza REM. Ten etap snu fascynuje badaczy od momentu jego odkrycia w latach 50. XX wieku i wciąż odkrywane są jego nowe właściwości i funkcje.

Czym jest faza REM?

REM to skrót od angielskiego terminu "rapid eye movement", co w tłumaczeniu oznacza "szybki ruch oczu". Nazwa ta doskonale opisuje jedną z głównych cech charakterystycznych tej fazy – szybkie ruchy gałek ocznych występujące pod zamkniętymi powiekami osoby śpiącej. Faza REM nazywana jest również snem paradoksalnym. Określenie to wynika z faktu, że podczas tej fazy mózg wykazuje aktywność podobną do stanu czuwania, mimo że ciało pozostaje w głębokim śnie.

Faza REM stanowi jedną z dwóch głównych kategorii snu obok snu NREM (non-rapid eye movement). Sen NREM dzieli się dodatkowo na trzy fazy (N1, N2, N3), z których każda charakteryzuje się stopniowo pogłębiającym się snem. Faza REM pojawia się po przejściu przez fazy NREM i stanowi około 25% całkowitego czasu snu u młodych, zdrowych osób.

Charakterystyka fizjologiczna fazy REM

Sen REM wyróżnia się szeregiem unikalnych cech fizjologicznych, które czynią go wyjątkowym stanem organizmu:

• Wysoka aktywność mózgowa – podczas fazy REM aktywność elektryczna mózgu przypomina tę z okresu czuwania. Na zapisie EEG (elektroencefalografii) widoczne są fale o niskiej amplitudzie i wysokiej częstotliwości, podobne do tych występujących w stanie świadomości.

• Całkowite rozluźnienie mięśni – w tej fazie dochodzi do atanii mięśniowej, czyli czasowego paraliżu niemal wszystkich mięśni szkieletowych (z wyjątkiem mięśni odpowiedzialnych za oddychanie i ruchów gałek ocznych). Ta tymczasowa bezwładność zapobiega fizycznemu odgrywaniu marzeń sennych.

• Zmiany w układzie krążenia i oddechowym – podczas fazy REM oddech staje się nieregularny, a częstość skurczów serca wzrasta. Ciśnienie krwi może również ulegać wahaniom. Te zmiany odzwierciedlają zwiększoną aktywność autonomicznego układu nerwowego.

• Szybkie ruchy oczu – najbardziej charakterystyczną cechą tej fazy są szybkie, skoordynowane ruchy gałek ocznych pod zamkniętymi powiekami.

Przebieg fazy REM podczas nocy

Faza REM nie występuje równomiernie przez całą noc. Jej rozkład i czas trwania podlegają pewnym prawidłowościom:

• Pierwszy epizod fazy REM pojawia się około 90 minut po zaśnięciu, po przejściu przez wszystkie fazy snu NREM.

• Cykl snu, składający się z faz NREM i REM, powtarza się co około 90 minut przez całą noc.

• Pierwsze epizody fazy REM są stosunkowo krótkie, trwając około 10 minut.

• Z każdym kolejnym cyklem czas trwania fazy REM się wydłuża. Ostatnie epizody, występujące nad ranem, mogą trwać nawet do 60 minut.

• W typowym 8-godzinnym śnie doświadczamy około 4-5 epizodów fazy REM.

Ta zmiana w długości faz REM ma związek z regulacją homeostazy snu i cyklem dobowym. W pierwszej połowie nocy dominuje sen głęboki (faza N3 snu NREM), natomiast w drugiej połowie nocy przeważa sen REM.

Funkcje snu REM

Chociaż dokładna funkcja fazy REM nie jest w pełni poznana, badania naukowe wskazują na kilka kluczowych ról, jakie odgrywa w funkcjonowaniu organizmu:

• Konsolidacja pamięci – sen REM odgrywa istotną rolę w przetwarzaniu i utrwalaniu wspomnień, szczególnie tych związanych z umiejętnościami motorycznymi i proceduralnymi. Podczas tej fazy mózg przetwarza nowe informacje zdobyte w ciągu dnia, decydując które zachować, a które usunąć.

• Przetwarzanie emocji – faza REM ma szczególne znaczenie dla regulacji i przetwarzania emocji. Podczas snu REM aktywuje się ciało migdałowate – struktura mózgu odpowiedzialna za przetwarzanie emocjonalnych bodźców. Pomaga to w zapamiętywaniu emocjonalnie naładowanych wydarzeń i radzeniu sobie z trudnymi doświadczeniami.

• Rozwój mózgu – u noworodków i niemowląt faza REM zajmuje znacznie większą część snu niż u dorosłych (nawet do 50% całkowitego czasu snu), co sugeruje jej istotną rolę w rozwoju układu nerwowego.

• Regulacja nastroju – badania wykazują związek między zaburzeniami snu REM a zwiększonym ryzykiem depresji i innych zaburzeń nastroju.

Marzenia senne w fazie REM

Jedną z najbardziej fascynujących cech fazy REM jest jej związek z marzeniami sennymi. To właśnie podczas tej fazy występują najbardziej żywe, złożone i emocjonalne sny:

• Marzenia senne w fazie REM są często realistyczne, narracyjne i mogą zawierać złożone interakcje społeczne.

• Sny te charakteryzują się bogatą treścią wizualną, dźwiękową i emocjonalną.

• Badania wykazują, że około 80% osób obudzonych z fazy REM potrafi szczegółowo opisać swoje sny.

• W przeciwieństwie do snów w fazie NREM, które są zazwyczaj fragmentaryczne i mniej wyraziste, sny w fazie REM mają często fabułę i strukturę podobną do filmów.

Teoria aktywacyjno-syntetyczna sugeruje, że sny w fazie REM powstają, gdy mózg próbuje nadać sens przypadkowym sygnałom generowanym w pniu mózgu. Marzenia senne mogą również służyć jako forma symulacji społecznej, pozwalająca nam ćwiczyć interakcje międzyludzkie i scenariusze zagrożeń w bezpiecznym środowisku.

Zaburzenia związane z fazą REM

Nieprawidłowości w funkcjonowaniu fazy REM mogą prowadzić do różnych zaburzeń snu:

• Narkolepsja – choroba charakteryzująca się napadowym pojawianiem się elementów snu REM (w tym paraliżu mięśni i marzeń sennych) podczas czuwania. Osoby cierpiące na narkolepsję mogą doświadczać nagłych ataków senności w ciągu dnia.

• Zaburzenia zachowania w fazie REM (RBD – REM sleep behavior disorder) – stan, w którym nie występuje typowe rozluźnienie mięśni podczas fazy REM, co prowadzi do fizycznego odgrywania marzeń sennych. Osoby z RBD mogą wykonywać gwałtowne ruchy, mówić lub krzyczeć podczas snu.

• Paraliż senny – stan, w którym osoba budząca się z fazy REM przez krótki czas nie może się poruszyć ani mówić, mimo że jest świadoma. Wynika to z przedłużającego się paraliżu mięśni charakterystycznego dla fazy REM.

Znaczenie fazy REM dla zdrowia

Badania naukowe pokazują, że faza REM jest niezbędna dla prawidłowego funkcjonowania organizmu:

• Eksperymenty na zwierzętach wykazały, że długotrwała deprywacja snu REM może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych, a nawet śmierci. W badaniach na szczurach zaobserwowano, że całkowite pozbawienie snu REM prowadziło do śmierci w ciągu kilku tygodni.

• Niedobór snu REM u ludzi wiąże się z obniżeniem funkcji poznawczych, problemami z koncentracją i pamięcią oraz pogorszeniem nastroju.

• Wiele leków, w tym niektóre leki przeciwdepresyjne i nasenne, może zmniejszać ilość snu REM, co może przyczyniać się do pewnych efektów ubocznych.

• Regularna i wystarczająca ilość snu, w tym fazy REM, jest kluczowa dla prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego, metabolizmu i ogólnego stanu zdrowia.

Faza REM stanowi fascynujący i kluczowy element naszego snu. Jej złożone funkcje, od konsolidacji pamięci po przetwarzanie emocji, podkreślają znaczenie prawidłowego snu dla zdrowia fizycznego i psychicznego. Lepsze zrozumienie mechanizmów i funkcji fazy REM może pomóc w opracowaniu skuteczniejszych metod leczenia zaburzeń snu i związanych z nimi problemów zdrowotnych.