Zaburzenia nastroju okresu poporodowego
Bardzo mała świadomość społeczeństwa dotycząca tematu zdrowia psychicznego sprawia, iż bagatelizuje się zaburzenia nastroju okresu poporodowego kobiet. Powszechnie przyjmuje się, że czas narodzin dziecka jest stanem pełnym miłości oraz spełnienia, mało kto pamięta, iż jest także czasem wielu trudności dla kobiety. Nieodzownym elementem macierzyństwa jest bowiem konieczność przystosowania się do nowej, często nieznanej do tej pory roli. Noworodek wymaga ciągłej uwagi, opieki oraz pielęgnacji. Dla znacznej części kobiet jest to również czas radzenia sobie z własnymi, trudnymi emocjami, często skrywanymi z powodu braku akceptacji oraz wsparcia bliskich. Opisany stan rzeczy może spowodować zaburzenia nastroju okresu poporodowego, które mogą przybrać różnorodne formy oraz swoje nasilenie. Jakie zaburzenia nastroju okresu poporodowego występują u kobiet? Czym się charakteryzują? Na te oraz wiele innych pytań dotyczących zaburzeń nastroju okresu poporodowego postaramy się odpowiedzieć w niniejszym artykule. Zapraszamy serdecznie do lektury.
Zaburzenia nastroju okresu poporodowego
Najnowsze badania pokazują, że aż około 90% kobiet przeżywa swój okres macierzyństwa całkowicie inaczej, aniżeli sobie wyobrażały i planowały. Nowa rzeczywistość rodzicielska nie jest tożsama z oczekiwaniami jakie miały. Stwierdza się również, na podstawie badań, że zaburzenia nastroju okresu poporodowego występują znacznie częściej w porównaniu z innymi okresami życia kobiety – również częściej w czasie po porodzie aniżeli w okresie ciąży.
Uczeni – Marcus, Hopkins oraz Cambell w roku 1984 wyodrębnili trzy główne postacie klinicznych stanów depresyjnych związane z okresem poporodowym tj. połogu. Zaliczyli do nich smutek poporodowy nazywany także przygnębieniem poporodowym albo baby blues, depresję poporodową oraz psychozę poporodową. Ówcześnie do grupy zaburzeń nastroju okresu poporodowego zalicza się także hipomanię poporodową. W obowiązującej dotychczas w Polsce Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych – ICD-10 zaburzenia nastroju okresu poporodowego mieściły się w oznaczeniu F53 (zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania związane z porodem). W najnowszej klasyfikacji ICD-11 zaburzenia, które nie przejawiają objawów psychotycznych nadano kod 6E20, dodatkowo oznaczając kodem 6E21 zaburzenia, które występują wraz z symptomami psychotycznymi.
Zaburzenia nastroju okresu poporodowego – baby blues (smutek poporodowy)
Smutek poporodowy nazywany również przygnębieniem poporodowym bądź potocznie baby blues (również maternity blues, baby blues syndrome, postpartum blues) należy do zaburzeń nastroju okresu poporodowego. Zgodnie z najnowszymi badaniami dotyka on od 50 do nawet 85% kobiet w połogu. Rozwija się on najczęściej po około dwóch do pięciu dni od urodzenia dziecka i najczęściej ustępuje samoistnie. Szacuje się, że jego przebieg trwa około dwa tygodnie od pojawienia się pierwszych symptomów zaburzenia nastroju. Największe nasilenie oznak smutku poporodowego obserwowane jest w okolicach czwartego oraz piątego dnia jego trwania. W psychologii oraz psychiatrii traktuje się go więc jako zmianę typową. Do najczęściej pojawiających się objawów tegoż zaburzenia nastroju okresu poporodowego zaliczyć można:
- Niestabilność emocjonalną
- Dużą płaczliwość oraz drażliwość
- Umiarkowane obniżenie nastroju kobiety
- Znaczną wrażliwość na bodźce
- Bezsenność bądź nadmierna senność (zaburzenia snu)
- Uczucie ciągłego zmęczenia a nawet wyczerpania
- Zmniejszony lub zwiększony apetyt (zaburzenia łaknienia)
- Problemy ze skupieniem uwagi oraz koncentracją
- Czasami uczucie wrogości wobec partnera
Baby blues nie wymaga leczenia, gdyż nie przejawia się oznakami w zaburzeniu funkcjonowania. W okresie poporodowym bardzo ważne jest zapewnienie kobiecie należytego wsparcia, bliskości, pomocy oraz zrozumienia. Jak już wspomniano, symptomy smutku poporodowego u znaczącej większości kobiet samoistnie oraz stopniowo zanikają, należy jednak mieć na uwadze, iż może stanowić on czynnik, który będzie sprzyjał rozwojowi depresji poporodowej.
Zaburzenia nastroju okresu poporodowego – depresja poporodowa
Depresja poporodowa jest zaburzeniem nastroju okresu okołoporodowego, które dość często występuje, lecz rzadko jest wykrywana. Najnowsze badania pokazują, iż od 10 do nawet 30 % kobiet po urodzeniu dziecka cierpi na depresję poporodową. W roku 2020 w Polsce, zgodnie z danymi Głównego Urzędu Statystycznego tzw. GUS urodziło się 355 tysięcy dzieci, gdzie przypuszczalnie, zgodnie z najniższą granicą statystyczną tj.10% daje około 36 tysięcy kobiet z problemem depresji poporodowej. Specjaliści podkreślają, że depresja poporodowa najczęściej ujawnia się od czterech do ośmiu tygodni po porodzie, aczkolwiek niektórzy badacze zjawiska podają, że może się ona pojawić nawet do trzech miesięcy po urodzeniu dziecka. Od innych zaburzeń depresyjnych i afektywnych odróżnia ją jeden objaw: obecność emocji oraz myśli związanych z relacjami z niemowlakiem. Prawdopodobieństwo pojawienia się tego zaburzenia nastroju w okresie poporodowym jest często uwarunkowane kilkoma czynnikami tj. wcześniejszy epizod depresji u kobiety, epizod depresji okołoporodowej oraz syndromu smutku poporodowego.
Depresja poporodowa, zgodnie z klasyfikacją ICD-10 oznaczana jest najczęściej kodem F53 jako zaburzenia psychiczne związane z połogiem, które wystąpiły w ciągu pierwszych sześciu tygodni po urodzeniu dziecka, niesklasyfikowane pod innym kodem, bądź, w zależności od objawów, stanu matki i nasilenia kod F30 do F39. Klasyfikacja ICD-10 oraz klasyfikacji DSM-5 (klasyfikacja zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego) stwierdza, iż depresja poporodowa pojawia się u położnicy w ciązu pierwszych kilku tygodni po porodzie. Ponadto, klasyfikacja DSM-5 zawiera epitet „z początkiem okołoporodowym” pozwalając do zaburzenia nastroju okresu poporodowego zaliczyć również okres związany z ciążą. W najnowszej klasyfikacji tj. ICD-11 depresja poporodowa kobiety została ujęta w kategorii zaburzeń psychicznych oraz zachowania związanych z ciążą, połogiem – gdzie nigdzie indziej nie została sklasyfikowana. Definiuje się tą grupę następująco: „syndrom związany z ciążą lub połogiem (rozpoczynającym się w ciągu około 6 tygodni po porodzie, który obejmuje istotne cechy psychiczne i cechy zachowania, ale nie spełnia wymagań diagnostycznych żadnych specyficznych zaburzeń psychicznych u zaburzeń zachowania” oraz istnieje możliwość rozróżnienia klinicznego symptomów z symptomami psychotycznymi lub całkowicie bez nich.
Depresja poporodowa jest złożonym zjawiskiem o różnorodnej etiologii. Jako przyczyny wymienia się czynniki biologiczne, psychologiczne, genetyczne, jak i społeczno – ekonomiczne. Do symptomów depresji poporodowej, jako zaburzenia nastroju okresu poporodowego zalicza się:
- Znaczne obniżenie nastroju kobiety
- Utrata zainteresowania codziennością
- Zaburzenia napędu
- Anhedonia
- Zaburzenia związane z relacją z dzieckiem (odczuwanie obojętności lub wrogości wobec dziecka)
- Zaburzenia snu (bezsenność lub nadmierna senność)
- Zaburzenia łaknienia (nadmierne łaknienie lub utrata łaknienia)
- Zamartwianie się noworodkiem (jego stanem zdrowotnym, jego pielęgnacją i opieka itp.)
- Nieadekwatne poczucie winy
- Uczucie bezwartościowości
- Nawracające myśli o śmierci, myśli samobójcze, jak i w wyjątkowych sytuacjach próby samobójcze
- Stany lękowe
- Zaburzenie związane z percepcją (funkcjami poznawczymi)
Leczenie depresji poporodowej jest kluczowe i wymaga indywidualnego podejścia. W leczeniu zaburzenia nastroju okresu poporodowego tj. depresji stosowane jest leczenie farmakologiczne, psychoedukacja, psychoterapia, czasami elektrowstrząsy.
Zaburzenia nastroju okresu poporodowego – hipomania poporodowa
Hipomania poporodowa nazywana również baby pinks (postpartum hipomania), jako zaburzenie nastroju okresu poporodowego obserwowana jest najczęściej w pierwszym dniu po urodzeniu dziecka, gdzie istnieje ryzyko jej pojawienia się do kilku kolejnych dni. Jej częstość występowania szacowana jest na poziomie od 10 do 20%. Powszechnie przyjęło się, iż urodzenie dziecka związane jest z poczuciem szczęścia i radości – normalną oraz fizjologiczną euforią. W przypadku opisywanego zaburzenia nastroju okresu poporodowego stan ten wychodzi poza normalne granice tj. przekracza granice normy. Do oznak wskazujących na wystąpienie baby pinks zalicza się:
- Nieadekwatne wzmożenie nastroju
- Wielomówność
- Gonitwa myśli
- Nadmierne mnożenie pomysłów
- Drażliwość
- Zaburzenie snu (spadek potrzeby snu)
- Trudności związane koncentracją i skupieniem uwagi
Psycholodzy i psychiatrzy podkreślają, iż w większości przypadków hipomania poporodowa należy do zjawisk krótkotrwałych i ustępuje samoistnie. Zazwyczaj również nie wymaga żadnego leczenia. Należy jednak mieć na uwadze, iż może stanowić czynnik wzmagający pojawienie się depresji poporodowej.
Zaburzenia nastroju okresu poporodowego – psychoza poporodowa
Psychoza poporodowa nazywana również psychozą połogową, jako zaburzenie nastroju okresu poporodowego należy do rzadkich chorób. Jest ona najcięższą z możliwych postaci zaburzenia depresyjnego, które może wystąpić w okresie po urodzeniu dziecka. Według najnowszych badań dotyka ona od 0,1 do 0,2 kobiet. rozwój psychozy poporodowej jest bardzo intensywny oraz gwałtowny i szacuje się, że ma miejsce w ciągu pierwszego miesiąca po urodzeniu dziecka. Specjaliści z dziedziny psychologii oraz psychiatrii są zgodni, że jej obraz psychopatologiczny jest różnorodny. Bardzo często psychoza popołogowa swoimi objawami przypomina zespół zaburzeń świadomości (tzw. majaczeniowe) oraz zaburzenia afektywne dwubiegunowe. Objawy psychozy poporodowej można podzielić na dwa okresy: początkowe oraz związane z okresem późniejszym. Do objawów zaliczamy:
1. Objawy okresu początkowego
- Zaburzenia snu
- Zaburzenia łaknienia
- Nadmierne pobudzenie
- Wzmożona drażliwość
- Dysforia
- Zaburzenia związane z relacją z dzieckiem (unikanie kontaktu z nim lub niepodejmowanie działań pielęgnacyjnych i opiekuńczych wobec niego)
2. Objawy związane z późniejszym okresem
- Urojenia wraz z wypowiadaniem treści o tym charakterze tj. urojeniowym
- Omamy (związane z wyrządzeniem krzywdy sobie lub dziecku)
- Zachowanie nieadekwatne do sytuacji, niezrozumiałe dla otoczenia
- Zaburzenia świadomości
- Dezorientacja
- Halucynacje
- Myśli samobójcze
- Niepokój i dezorganizacja ruchowa
Psychoza poporodowa jest ściśle związane z pewnymi czynnikami ryzykami, na które składa się pierwszy poród, występowanie chorób psychicznych w najbliższej rodzinie oraz epizod choroby psychicznej we wcześniejszym czasie tj. przed ciążą i porodem. Opisywane zaburzenie nastroju okresu okołoporodowego wymaga natychmiastowej interwencji, najczęściej w formie hospitalizacji. Związane jest to z dużym oraz realnym ryzykiem zagrożenia zdrowia oraz życia kobiety i jej dziecka. Specjaliści podkreślają, iż choroba może wiązać się z ewentualnym ryzykiem samobójstwa, samobójstwa rozszerzonego lub dzieciobójstwa. Po pojawieniu się takich przesłanek, należy jak najszybciej kobietę umieścić w zakładzie zamkniętym psychiatrycznym. Leczenie psychozy poporodowej polega głównie na zażywaniu neuroleptyków. Kobieta po ustaniu symptomów oraz wypisaniu z oddziału wymaga stałego kontaktu ze specjalistą.
