Witamina D

Witamina D wraz z innymi witaminami jest potrzebna człowiekowi do prawidłowego funkcjonowania organizmu oraz właściwego rozwoju. Wszystkie witaminy są tzw. cząstkami organicznymi, które nie dostarczają organizmowi energii, lecz pomagają w metabolizmie makroskładników. Szczególnie cenną dla ciała człowieka jest wspomniana witamina D, która często nazywana jest witaminą słońca. Witamina D chroni organizm przed osteoporozą tzw. zrzeszotnieniem kości oraz ma wpływ w procesie budowy kości, jak i wspomaga układ krwionośny, istotnie wpływa na codzienny nastrój i odporność. Jakie inne funkcje pełni witamina D w organizmie? Gdzie poszukiwać źródeł witaminy D oraz jak ją prawidłowo przyjmować? Jakie jest jej dobowe zapotrzebowanie? Dowiedz się, czym jest witamina D. Zapraszamy do zapoznania się z artykułem.

Czym jest witamina D? – ogólna charakterystyka

Witaminy, w tym również witamina D oraz białka, tłuszcze i węglowodany zaliczane są do substancji, które warunkują zdrowie oraz właściwy rozwój organizmu człowieka. Witamina D to nie jest tylko jeden związek chemiczny, lecz grupa steroidowych związków chemicznych, które posiadają pełną aktywność tej witaminy. Do tej grupy zaliczane są następujące związki:

  • Witamina D1 tzw. kalcyferol
  • Witamina D2 tzw. ergokalcyferol
  • Witamina D3 tzw. cholekalcyferol

Wspomniane witaminy z grupy witaminy D są substancjami, które dobrze rozpuszczają się w tłuszczach, lecz nie są rozpuszczalne w wodzie. Oznacza to, iż nie są one wydalane z ludzkiego organizmu wraz z moczem, lecz zbierane w wątrobie czy tkance tłuszczowej. Istotne jest, że witamina D lepiej wchłania się w połączeniu z tłuszczami. Dla człowieka bardzo ważna jest witamina D2, którą można znaleźć w grzybach, drożdżach oraz określonych roślinach, jak i witamina D3 obecna w wielu produktach odzwierzęcych. Bardzo istotne jest również, aby każdy człowiek został zaopatrzony we właściwą dawkę witamin D, gdyż może dojść do nadmiaru witaminy D, jak i niedoboru witamin D w jego organizmie. Nadmiar witaminy D, jak i niedobór witaminy D powodować mogą pewne, charakterystyczne objawy i skutki.

Za interesującą ciekawostkę uznaje się informację, że witamina D, która uznawana jest zawitaminę w rzeczywistości nią nie jest, jest, bowiem prohormonem wytwarzanym przez organizm człowieka. Dzieje się to w procesie przekształceń cholesterolu pod wpływem promieniowania słonecznego.

Powstawanie witaminy D – synteza skórna

Witamina D nazywana jest często słoneczną witaminę, ponieważ od promieni słonecznych zależy jej produkcja w ludzkim organizmie. Jak dokładnie powstaje witamina DWitamina D produkowana jest w organizmie z 7-dechydrocholesterolu – związku, który jest syntetyzowany w skórze pod wpływem promieniowania słonecznego (promieniowania UVB) tzw. synteza skórna. W komórkach skórnych każdy człowiek posiada prowitaminy D, które pod wpływem promieniowania słonecznego przekształcone zostaje w cholekalcyferol. Następnie cholekalcyferol zostaje w organizmie człowieka przekształcony w kalcytriol tj. aktywną postać witaminy D3, która odgrywa bardzo ważną funkcję. Ma on działanie hormonopodobne i odgrywa istotną rolę w znacznej ilości ludzkich komórek. Obrazując proces w sposób potoczny, witamina D jest wytwarzana w organizmie dzięki słońcu, które przenika w głąb skóry. Pod wpływem promieniowania ultrafioletowego niektóre sterole pochodzące z roślin oraz cholesterol umiejscowiony w skórze zostaje przekształcony właśnie w witaminę D.

Przyjmuje się, iż w ten oto sposób w organizmie człowieka powstaje aż 80 % (niektóre dane pokazują od 80% do 100%) witaminy D. Warto podkreślić, iż wspomniana synteza uwarunkowana jest poziomem nasłonecznienia oraz porą roku. W Polsce synteza witaminy D jest najefektywniejsza od miesiąca maja do września, głównie w godzinach od 10: 00 do 15: 00 (musi być również spełniony warunek – bezchmurne niebo lub niebo z pojedynczymi obłokami). W pozostałych miesiącach synteza witaminy D uważana jest za niską, wręcz nieefektywną. Badania pokazują, iż osoba z jasną karnacją potrzebuje od 15 do 20 minut bezpośredniej ekspozycji na słońce, aby mogło dojść do syntezy skórnej, która wytworzy odpowiedni poziom witaminy D3 na dobę (tj. około 2000 do 4000 IU). Warto zauważyć, iż dłuższe przebywanie na słońcu przyczynia się do procesów rozpadu witaminy D3, gdzie zaczynają produkować się nieaktywne związki (np. suprasterol, lumisterol, tachysterol), które mają działanie zapobiegające niebezpiecznemu gromadzeniu się witaminy D w ludzkim organizmie.

Wymagany czas
ekspozycji na słońcu
(bez ochrony anty-UV i co najmniej 25% powierzchni skóry)
Jasna karnacja
II fototyp skandynawski
Pośrednia karnacja
III fototyp środkowoeuropejski
Lato
(VI-VIII)


Wiosna
(III-V)
oraz
Jesień
(IX-X)
12.00-15.00 godzina10-15 minut15-20 minut
10.00-12.00 lub15.00-18.00 godzina20-30 minut30-40 minut
12.00-15.00 godzina15-25 minut25-35 minut
10.00-12.00 lub 15.00-18.00 godzina30-50 minut50-70 minut
Źródło: Niemieckie Towarzystwo Żywienia i Żywności „Nowe referencyjne wartości dla witaminy D”, 2012.

Metabolizm witaminy D

Metabolizm witaminy D zawsze rozpoczyna się u człowieka w wątrobie. Witamina D trafia do niej przez skórę (utworzona w procesie z 7-dehydroholetsreolu pod wpływem promieniowania słonecznego) oraz pożywienie (transportowana do wątroby). Transport tzw. metabolitów witaminy D w ludzkiej krwi odbywa się dzięki specjalnemu białku tj. białku DBP, którego funkcją jest między innymi wiązanie witaminy D. Pod wpływem hydroksylacji w wątrobie dochodzi do powstania 25-hydroksycholekalcyferolu (przy atomie węgla C25). Następnie, w kolejnej fazie metabolizmu do cząsteczek witaminy D wprowadzana jest druga grupa hydroksylowa, dzięki czemu dochodzi do powstania 1,25-dihydroksycholekalcyferolu. Opisywany proces ma swoje źródło w nerkach. Aktywny 1,25-dihydroksycholekalcyferol (1,25-(OH₂)-D) związany z białkiem DBP znajduje się we krwi człowieka, gdzie transportuje się go do określonych tkanek. Gdy występuje jego nadmiar dochodzi do inaktywacji poprzez tzw. hydroksylację przez enzym.

Funkcje witaminy D w organizmie

Witamina D jest wyjątkowa, gdyż ma ogromne znaczenie dla organizmu człowieka – bez jej odpowiedniego poziomu nie możemy mówić o prawidłowej sprawności fizycznej oraz pełnym zdrowiu. Witamina D pełni w ludzkim organizmie wiele funkcji. Badania pokazują, iż witamina D bierze udział w ogromnej ilości istotnych procesów:

  • Wpływa na odporność (Badania pokazują, iż obniża poziom prozapalnych cytokin, a zwiększa poziom przeciwzapalnych. Ponadto, niweluje stany zapalne oraz podwyższa limfocyty T, ważne w układzie odpornościowym)
  • Wpływa pozytywnie na zahamowanie rozwoju cukrzycy (Najnowsze badania wskazują, iż suplementacja witaminy D kilkukrotnie zmniejsza ryzyko wspomnianej choroby)
  • Ma działanie przeciwnowotworowe (Intensywnie pobudza układ odpornościowy do wygaszania ognisk nowotworowych. Badania wskazują, iż niski poziom witaminy D w organizmie ma woje odzwierciedlenie z częstszym rozwojem agresywnych nowotworów.)
  • Reguluje funkcjonowanie naczyń krwionośnych oraz serca (Wyniki badań wskazują na istnienie dużej korelacji pomiędzy witaminą D a jej stanem zaopatrzenia na ryzyko zawału i wylewu oraz podwyższonym ciśnieniem tętniczym.)
  • Witamina D bierze ważny udział w regulowaniu gospodarki wapniowo-fosforanowej, dzięki czemu chroni kości, zapobiega ich demineralizacji, co wpływa na zahamowanie rozwoju osteoporozy oraz ma wpływ na stan uzębienia.)
  • Witamina D reguluje funkcjonowanie, koordynację i prace mięśni oraz całego układu mięśniowego (np. podczas chodzenia)
  • Bierze udział w przemianie materii
  • Regeneruje prace neuronów i ma ogromne znaczenie dla właściwego funkcjonowania układu nerwowego oraz dobrego samopoczucia (Prawidłowy poziom witaminy D w organizmie chroni człowieka przed depresją, otępieniem, chorobą Alzheimera.)
  • Ma pozytywny wpływ na sen oraz odpoczynek, wpływa na ich długość
  • Zwiększa ilość plemników
  • Wspomaga regenerację wątroby
  • Wpływa pozytywnie na rozwój dziecka w łonie matki (Badania pokazują istotną potrzebę przyjmowania witaminy D przez kobietę w ciąży.)
  • Zapobiega krzywicy u małych dzieci
  • Wpływa na zwiększenie wydajności oraz wydolności organizmu
  • Ma ważny wpływ na wydzielanie insuliny w trzustce

W czym jest witamina D? – źródła występowania witaminy D

Występowanie witaminy D w pożywieniu jest bardzo ograniczone. Znaczną jej ilość można znaleźć w wątrobie ryb tzw. tranie, tłustych rybach morskich np. śledź czy pikling oraz grzybach (np. grzyby Shiitake). Ponadto, witamina D występuje w śmietanie 30% oraz serach dojrzewających, gdzie jej poziom to około 1µg na 100 gram. Badania wskazują, iż witamina D znajduje się również w mleku kobiecym, jest jej jednak bardzo mało. Mleko kobiece zawiera jednak metabolity witaminy D, które wykazują istotną aktywność biologiczną, co wpływa na profilaktykę krzywicy. Poniżej przedstawiono tabelę dotyczącą zawartości witaminy D w wybranych produktach spożywczych (w µg na 100g).

ProduktZawartość witaminy D
Mleko krowie0,4-1,2
Grzyby Shiitake100
Ser żółty7,6-28
Żółtko jajka54
Węgorz świeży1200
Makrela gotowana/pieczona152
Pokarm kobiecy1,5-8
Mleko modyfikowane początkowe40-60
Śledź w oleju808
Łosoś pieczony540
Łosoś świeży dziki600-1000
Śledź marynowany480
Dorsz świeży40
Sardynki200
Pokarm kobiecy (suplementacja witaminy D przez kobietę)ok.20
Mleko modyfikowane następne56-76
Źródło: Rusińska A., Płudowska p., walczak M. i wsp., „Zasady suplementacji i leczenia witaminą D – nowelizacja 2018”, 2018.

Przeważająca ilość witaminy D (około 90%) pochodzi z syntezy skórnej (ekspozycji skóry na słońce). Warto pamiętać, iż dieta może tylko w maksymalnie 10-20% pokryć dzienne jej zapotrzebowanie, dlatego tez zaleca się prawidłowe dawkowanie witaminy D. Jak dawkować witaminę D? Istnieją wytyczne suplementacji witaminą D, które określają dawkowanie witaminy D dla dzieci oraz dawkowanie witaminy D dla dorosłych.

Witamina D – badanie krwi

Wiele osób zastanawia się, czy należy kontrolnie wykonywać badania krwi pod kątem poziomu witaminy D w organizmie. Polskie towarzystwa naukowe zalecają, aby w przypadku osób zdrowych nie oznaczać poziomu stężenia witaminy D w krwi. Podobnie, jak w przypadku osób, które nie znajdują się w grupie ryzyka. Swoje podejście argumentują tym, że wyniki badań nie mają swojego przełożenia na dalsze konkretne zalecenia lekarskie. Zamiast badań profilaktycznych związanych z witaminą D w krwi, zalecają profilaktyczną suplementację tej witaminy (witaminy D3) w okresie od końca wrześnie do końca kwietnia w prawidłowej dawce. Decyzja o skierowaniu pacjenta na badana związane z poziomem stężenia witaminy D spoczywa na lekarzu prowadzącym i jest wskazana w grupach ryzyka. Pośród przypadków w grupie ryzyka wymienia się:

  • Zaburzenia gospodarki wapniowo-fosforanowej
  • Niedoczynność przytarczyc
  • Krzywica
  • Osteoporoza
  • Ból mięśniowo-szkieletowy
  • Przedłużona glikokortykosteroidoterapia
  • Leczenie przeciwpadaczkowe
  • Leczenie ketokonazolem
  • Zaburzenia wchłaniania
  • Zespół upośledzonego trawienia bądź/lub wchłaniania
  • Przewlekła niewydolność nerek
  • Przewlekła niewydolność wątroby
  • Gruźlica
  • Sarkoidoza
  • Choroby nowotworowe
  • Choroby sercowo-naczyniowe
  • Otyłość

Poziom stężenia witaminy D w surowicy krwi oznaczane jest na podstawie badań laboratoryjnych. Wynikiem jest wskaźnik wartości stężenia 25-hydroksywitaminy D tj. kalcydiolu w surowicy człowieka, który określany jest w nanogramach na mililitr bądź w nanomolach na litr. Coraz częściej można kupić tzw. test kasetkowy na poziom witaminy D. Warto również pamiętać, iż wspomniane badanie można wykonać bez skierowania lekarza – prywatnie. O niedoborze witaminy D w organizmie świadczy wynik, w którym poziom stężenia wynosi poniżej 20 ng/ml (lub 50 nmol/l). Prawidłowy wynik to od 30 do 50 ng/ml (tj. 75-125 nmol/l).

Oznaczenie stężenia kalcydiolu
(witaminy D – 25(OH)D) w surowicy krwi
Status zaopatrzenia w witaminę DStężenie kalcydiolu - 25(OH)D (ng/ml)
Ciężki niedobór0-10
Znaczny niedobór>10-20
Stężenie suboptymalne>20-30
Stężenie optymalne>30-50
Wysokie stężenie>50-75
Wysokie stężenie> 75-100
Stężenie toksyczne>100
Źródło: Rusińska A., Płudowska p., walczak M. i wsp., „Zasady suplementacji i leczenia witaminą D – nowelizacja 2018”, 2018.

ZOSTAW ODPOWIEDŹ

Proszę wpisać swój komentarz!
Proszę podać swoje imię tutaj