W dzisiejszych czasach rozwód jest zjawiskiem powszechnym, wpisującym się w rzeczywistość społeczną. Niegdyś, osoby biorące rozwód spotykały się często z ostracyzmem społecznym, lecz uległo to przeobrażeniu i społeczeństwo odnosi się do tematu z większą aprobatą. Badania pokazują, iż z roku na rok przybywa rozwodów. Zauważono także tendencję, że wiek rozwodzących się osób drastycznie maleje. Czym jest rozwód w polskim prawie i jakie są jego konsekwencje? Kiedy Sąd orzeka o rozwodzie i jakie przesłanki bierze pod uwagę? Przed podjęciem kroków związanych z rozwodem warto zapoznać się z regulacjami, które przewiduje polskie prawo. Podpowiemy, jak krok po kroku przebiega rozwód.
Rozwód – czym jest rozwód?
W świetle aktualnie obowiązującego prawa polskiego rozwód uznawany jest za jedną z przyczyn, przewidzianych przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, ustania małżeństwa. Wspomniany Kodeks jednoznacznie reguluje skutki ustania małżeństwa przez rozwód, jak i w przypadku uznania jednego z małżonków za zmarłego. Zawarte małżeństwo może więc ustać poprzez jego unieważnienie przez Sąd bądź śmierć współmałżonka. Katalog przyczyn ustania małżeństwa jest więc katalogiem ściśle określonym, zamkniętym.
W polskim prawie rozwód wprowadzony został po raz pierwszy dekretem Rady Państwa z dnia 25 września 1945 roku, który wszedł w życie 1 stycznia 1946 roku. Wspomniany akt prawny miał nazwę Prawo małżeńskie – wprowadził on oraz regulował świecką formę małżeństwa i jego ustania. Aktualnie kwestia małżeństwa i jego rozwiązania regulowana jest przez Kodeks rodzinny i opiekuńczy z marca 1964 roku, który został opublikowany z dniem 1 stycznia 1965 roku. Małżeństwo zgodnie z przepisami polskimi musi być prawnie zawarte, jak i w przypadku jego ustania, również prawnie rozwiązane. Decyzja o małżeństwie podejmowana jest tylko i wyłącznie przez przyszłych współmałżonków, podobnie jak w sytuacji jego ustania – nie mogą oni jednak sami stwierdzić prawnego zaistnienia małżeństwa, jak i jego ustania tj. rozwodu. Prawnie rozstrzyga to wyłącznie Sąd Okręgowy (dawniej Sąd Wojewódzki) – w którym okręgu małżonkowie zamieszkiwali. W innych okolicznościach właściwy jest Sąd Okręgowy miejsca zamieszkania współmałżonka, który składa pozew bądź Sąd Okręgowy miejsca zamieszkania drugiego współmałżonka tj. osoby powodowej. Kiedy Sąd morze orzec ustanie małżeństwa tj. rozwód? Tylko w przypadku, kiedy pomiędzy współmałżonkami nastąpił trwały oraz zupełny rozkład pożycia . Jest to dyrektywny (obligatoryjny) warunek do orzeczenia rozwodu, który nie podlega jakimkolwiek uzgodnieniom stron procesowym. Przez zupełny rozkład pożycia w małżeństwie uznaje się rozpad wszystkich więzi łączących współmałżonków tj. duchową, gospodarczą oraz fizyczną. Druga składowa tj. trwałość jest cechą, która rozgranicza rozwód od separacji. Rozkład pożycia jest trwały, kiedy można stwierdzić na podstawie okoliczności danej sprawy rozwodowe, że powrót współmałżonków do wspólnego pożycia już nie nastąpi. Ocenę rozkładu pożycia dokonuje się na podstawie oceny takich przejawów, jak: rodzaj i poziom korelacji fizycznych i ekonomicznych współmałżonków, częstość oraz istota zbliżeń płciowych, współudział w pilotowaniu gospodarstwa domowego. W przypadku separacji małżeństwa nie trzeba rozpatrywać trwałości rozkładu ich pożycia.
Rozwód – etapy procesu rozwodowego
Zgodnie z uczonymi „rozwód jest określoną przez prawo formą zakończenia małżeństwa. Sposób jego przeprowadzenia jest, zatem określony przepisami prawa. Wystąpienie o rozwód wymaga od małżonków zaznajomienia się z nimi i dostosowanie ich do swojego postępowania”. H. Cudak wyodrębnia poszczególne etapy procesu rozwodowego, do których można zaliczyć:
- sformułowanie i złożenie pozwu do właściwego organu
- zarejestrowanie danego pozwu przez Sąd
- posiedzenie mediatorskie tzw. pojednawcze
- pierwsza rozprawa rozwodowa w Sądzie
- druga rozprawa rozwodowa w Sądzie
- orzeczenie rozwodu bądź odrzucenie powództwa przez Sąd
Chęć rozwiązania małżeństwa odbywa się na określony wniosek jednego bądź też dwojga małżonków. Sprawa rozwodowa podlega pewnym normom tzw. postępowania odrębnego (art. 425 – 446 Kodeksu Postępowania Cywilnego). W procesie rozwodowym istotna jest przede wszystkim ustanie małżeństwa czyli zmiana stanu cywilnego dotychczasowych małżonków. Kobieta lub mężczyzna – współmałżonkowie, w określonych okolicznościach przez prawo mogą z właściwym pozwem wystąpić do właściwego organu tj. Sądu. Sąd na rozprawie rozwodowej ocenia czy zostały w pełni spełnione warunki dopuszczalności rozwodu. Orzeczenie ustania małżeństwa jest dopuszczalne wyłącznie w przypadku, gdy wystąpił wspomniany już, trwały oraz zupełny rozkład pożycia małżeńskiego, jak i gdy nie sprzeciwia się on dobru małoletnich dzieci oraz dobru społecznemu – o czym mówi, art. 56 Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego.
Rozwód a pozew rozwodowy
Proces rozwodowy inicjuj złożenie pozwu do właściwego Sądu, który zajmuje się postępowaniami rozwodowymi. Pozew rozwodowy, podobnie jak każde pismo sądowe jest obarczone pewnymi wytycznymi tj. musi zawierać dane personalne oraz adres zamieszkania powoda lub też powódki, dane personalne oraz adres zamieszkania współmałżonka oraz świadków, jak i dane dotyczące małżeństwa (akt małżeństwa). W pozwie rozwodowym można jasno określić swoje wymagania dotyczące ewentualnego ustania małżeństwa i określenia (orzeczenia) istotnych kwestii, mianowicie:
- Orzeczenia o sprawowaniu władzy rodzicielskiej
- Orzeczenia o alimentach na dziecka bądź dzieci oraz orzeczenia o alimentach dla siebie
- Orzeczenia o podziale wspólnego majątku
- Orzeczenia rozwodu z orzekaniem o winie współmałżonka lub też bez orzekania o winie współmałżonków
- Orzeczenia o sposobie użytkowania wspólnego mieszkania
Rozwód – postępowanie rozwodowe
Posiedzenie rozwodowe zazwyczaj odbywa się za zamkniętymi drzwiami – chyba, że współmałżonkowie (obydwoje) wyrażą zgodę na proces publiczny i skłoni się do tego również Sąd. Przed wyznaczeniem daty pierwszej sprawy rozwodowej, Sąd wzywa współmałżonków do odbycia mediatorskiego spotkania, które ma na celu pojednanie współmałżonków. Jeśli spotkanie pojednawcze nie przyniesie żadnych efektów, które może wpłynąć na ewentualną próbę powrotu małżonków do wspólnego życia bądź takie spotkanie się nie odbyło, wówczas dochodzi do pierwszego procesu rozwodowego. Sąd może zawiesić postępowanie rozwodowe, jeżeli w jego ocenie istnieje możliwość na zachowanie pożycia małżeńskiego. Sąd w trakcie postępowania dowodowego musi ustalić czynniki, które doprowadziły do rozkładu pożycia oraz zapoznać się z aktualną sytuacją rodzinną dotyczącą dzieci i samych małżonków. Opisywane postępowanie dowodowe musi być prowadzone w sposób skrupulatny – Sąd nie opiera się tylko na wniesionym pozwie. W celu ustalenia najważniejszych kwestii przesłuchiwane są obie strony (współmałżonkowie) oraz ich dzieci. Ważną informacją jest, że w charakterze świadka nie może być przesłuchiwana osoba, która nie ukończyły jeszcze 13 lat, a w przypadku dzieci współmałżonków, gdy nie mają ukończonych 17 lat. Jest to świadomy warunek, który ma za cel ochronę dziecka przed uwikłaniem go w rozpad małżeństwa jego rodziców. Sąd może zakończyć sprawę rozwodową w dwojaki sposób: oddaleniem pozwu lub też wydaniem orzeczenia o rozwodzie. Orzeczenie wydane przez Sąd o rozwiązaniu małżeństwa jest fundamentem do rozstrzygnięcia innych sporów wynikających z rozwodu. Ważną kwestią, w czasie orzeczenia o rozpadzie małżeństwa jest również orzeczenie bądź nieorzekanie o winie tj. orzeczenie czy któraś ze stron winna jest rozkładu pożycia małżeńskiego – Sąd może orzec o winie jednego bądź też dwóch małżonków, albo żadnego z nich. Orzeczenie o winie ma swoje przełożenie na dalszy ciąg procesu rozwodowego oraz czasami w życiu prywatnym. Małżonek, który nie został uznany za rozpad małżeństwa, zgodnie z prawem ma możliwość zażądać alimentów od swojego współmałżonka. W okresie do maksymalnie trzech miesięcy od uprawomocnienia się danego wyroku sądowego współmałżonek może ubiegać się w Urzędzie Stanu Cywilnego o zmianę nazwiska. Niestety przywilej ten nieodwracalnie traci ważność po tym okresie.
