Zaburzenie osobowości borderline (potocznie osobowość borderline bądź zaburzenia borderline) lub inaczej pograniczne zaburzenie osobowości uznawane jest, zgodnie z Międzynarodową Statystyczną Klasyfikacją Chorób i Problemów Zdrowotnych za bardzo ciężkie zaburzenie osobowości. Nazwa samego zaburzenia tj. pograniczne określa przejawy pochodzące z pogranicza innych zaburzeń tj. nerwicowych i psychotycznych. Osobowość borderline nie została przez specjalistów sklasyfikowana jako choroba psychiczna, lecz rodzaj specyficznego zaburzenia psychicznego, które przejawia się nieprawidłowymi, utrwalonymi wzorcami zachowań, reagowania oraz przeżywania, jak i które dość mocno zakłóca przystosowanie psychologiczne oraz pogarsza prawidłowe funkcjonowanie (społeczne, zawodowe, emocjonalne itp.), co powoduje subiektywne odczuwanie przez daną osobę złego nastroju i cierpienia. Co to jest osobowość borderline i w jaki sposób się objawia? Dowiedz się, kiedy rozpoznaje się osobowość borderline oraz jakie są przyczyny wystąpienia zaburzenia.
Co to jest osobowość borderline?
Osobowość borderline (ang. Borderline Personality Disorder – BPD) nazywana również zaburzenie borderline, zaburzenie osobowości typu borderline lub zaburzenie z pogranicza albo pograniczne, jak i osobowość chwiejna emocjonalnie jest jednym z najcięższych zaburzeń osobowości, które wymaga podjęcia specjalistycznej opieki. Należy podkreślić, iż zaburzenie borderline nie jest chorobą (również nie jest chorobą psychiczną) i nie należy traktować je w takich kategoriach. Osobowość borderline definiuje się w literaturze przedmiotu jako całościowy wzór niestabilności w wielu płaszczyznach tj. w zakresie afektu, obrazu siebie czy związków interpersonalnych, ze specyficznie zaznaczoną impulsywnością. Zgodnie z badaniami najczęściej pojawia się w okresie adolescencji bądź we wczesnej dorosłości i można ją zauważyć w różnych aspektach funkcjonowania oraz sytuacjach.
Pojęcie „osobowość borderline” do literatury przedmiotu (psychologicznej oraz psychoanalizy) zostało wprowadzone przez Sterna pod koniec lat 30. XX wieku. Terminem tym sformułował on zaburzenie osobowości, które posiada określony zespół symptomów, które są objawami z pogranicza tj. z jednej strony są bardzo charakterystyczne dla stanów psychotycznych a z drugiej dla stanów neurotycznych. Niegdyś, więc, zaburzenie borderline sprawiało wiele trudności w jednoznacznym i konkretnym skategoryzowaniu. Uważano, że osobowość borderline jako zaburzenie psychiczne przejawia się nieprawidłowymi, utrwalonymi wzorcami przeżywania, reagowania i zachowań, które w sposób istotny wpływają negatywnie na psychologiczne przystosowanie oraz pogarszają w sposób znaczący funkcjonowanie społeczne, zawodowe, związki emocjonalne, relacje z otoczeniem, równocześnie powodując indywidualne i subiektywne odczuwanie cierpienia oraz złego nastroju i samopoczucia. Zaburzenie borderline na tle innych zaburzeń psychicznych charakteryzuje się ogromną niestabilnością emocji i nastrojów, dużą zmiennością oraz impulsywnością zachowań – dochodzi w nim do przenikania się różnych symptomów obserwowanych w innych grupach zaburzeń osobowości.
Osobowość borderline – objawy
Osobowość borderline ma wpływ na całokształt człowieka i jego sfery aktywności. Jest zauważalne w jego zachowaniu, nastawieniu czy myśleniu. Specjaliści podkreślają, że osoby z zaburzeniem borderline charakteryzują się stałym odczuwaniem tzw. dystresu, czyli szkodliwego oraz nieprzyjemnego ciągłego stanu cierpienia oraz napięcia. Osobowość z pogranicza to również chroniczne i stałe odczuwanie pustki. Zdarzają się również odczucia dysocjacji tj. odcięcia od siebie i rzeczywistości. Dość typowa jest również silna impulsywność, która nie jest kontrolowana. Jakie objawy można jeszcze wyróżnić w osobowości borderline?
- Skrajność oraz zmienność nastrojów tj. chwiejność i labilność emocjonalna
- Uczucie chronicznej pustki i niespełnienia tzw. emocjonalna pustka
- Zachowania autoagresywne i agresywne
- Zaburzenia tożsamości
- Zaburzone poczucie własnej wartości
- Negatywny obraz otoczenia
- Brak umiejętności nawiązania zdrowych relacji z otoczeniem – tendencja o tworzenia lub wchodzenia w toksyczne związki
- Strach przed odrzuceniem
- Impulsywność
- Silne odczuwanie negatywnych emocji – gniew, złość, wściekłość
- Obwinianie inne osoby za własne niepowodzenia i porażki
- Skłonność do ryzykownych zachowań np. stosowanie substancji psychoaktywnych, problemy z prawem
- Tendencje do manipulowania
- Konfabulacje i patologiczne kłamanie
- Próby samobójcze
- Nieproporcjonalne reakcje w stosunku do bodźca (sytuacji)
Osobowość borderline cechuje wiele charakterystycznych cech. Zazwyczaj osoby dotknięte zaburzeniem czują smutek, gniew, niechęć do siebie i otaczającego świata, jak i poczucie winy, znudzenia i wstydu. W skrajnych przypadkach może dojść do pojawienia się symptomów paranoidalnych czy też do negatywnego, nierzeczywistego wyobrażenia świata. Czasami symptomy zaburzenia borderline są tak silne, że niezbędne jest leczenie w szpitalu. Istnieje kilka metod leczenia osobowości borderline. Należy pokreślić, że wymieniony objawy osobowości borderline nie muszą występować wszystkie jednocześnie. Jest to jedynie zbiór zachowań i określonych, charakterystycznych cech, które są typowe dla tego zaburzenia.
Jak zdiagnozować osobowość borderline? – obraz kliniczny zaburzenia osobowości borderline
Kryteria rozpoznawania osobowości borderline zostały ściśle określone w DSM-IV (Klasyfikacji Zaburzeń Psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego) oraz ICD-10 (Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych). Kryteria diagnostyczne zaburzenia borderline wspomnianych systemów klasyfikacyjnych różnią się od siebie dość mocno. Zaburzenie osobowości borderline, zgodnie z DSM-IV jest utrwalonym wzorcem niestabilności relacji interpersonalnych, obrazu własnej osoby, swoich emocji oraz sporej impulsywności, który można zaobserwować u danej jednostki w różnych sytuacjach. Natomiast, klasyfikacja ICD-10 określa osobowość borderline i impulsywną jako osobowość chwiejną emocjonalnie, która odznacza się trwałymi tendencjami do intensywnych działań impulsywnych, bez przewidzenia konsekwencji z nich płynących oraz niestabilnością emocjonalną. Diagnostyka osobowości bordeline w sposób następujący została scharakteryzowana w klasyfikacji DSM-IV (2000) oraz ICD-10 (1998).
| Klasyfikacja ICD-10 Osobowość chwiejna emocjonalnie typu borderline | DSM-IV-TR Zaburzenie osobowości z pogranicza – zaburzenie borderline |
|---|---|
| Typ z pogranicza A. Występują, co najmniej trzy symptomy z kryterium B dla typu impulsywnego, jak i dodatkowo, co najmniej dwa kryteria z następujących objawów: 1. Zaburzony bądź niejasny obraz własnej osoby, własnych wewnętrznych preferencji (również seksualnych) oraz własnych celów 2. Skłonność do szybkiego angażowania się w niestabilne oraz intensywne związki, które często prowadzą di emocjonalnych kryzysów 3. Uporczywe próby uniknięcia doświadczenia porzucenia 4. Działania samookaleczające (samouszkadzające) lub powtarzające się groźby 5. Chroniczne uczucie wewnętrznej pustki Typ impulsywny A. Spełnione kryteria związane z zaburzeniem osobowości (F60) B. Występują, co najmniej trzy objawy z następujących symptomów: 1. Skłonności do impulsywnych działań bez rozważań na temat konsekwencji 2. Skłonność do kłótliwych zachowań oraz częstych konfliktów z innymi osobami, szczególnie w sytuacji, gdy działania impulsywne są krytykowane lub udaremniane 3. Skłonność do szybkiego wybuchania gniewem bądź przemocą wraz z niezdolnością do swoimi gwałtownymi zachowaniami 4. Bardzo dużą trudność podtrzymywania działań, które nie są związane z nagrodą natychmiastową 5. Nastrój zmienny, kapryśny i niestabilny | Utrwalony wzorzec niestabilności interpersonalnych relacji, emocji oraz obrazu „ja”, jak i istotnej impulsywności, która najczęściej pojawia się w okresie adolescencji lub we wczesnej dorosłości i jest obserwowalny w różnych kontekstach, na co wskazuje minimum pięć kryteriów przedstawionych poniżej: 1. Usilne próby uniknięcia porzucenia i opuszczenia (rzeczywistego lub wyimaginowanego) 2. Wzorzec intensywnych oraz niestabilnych interpersonalnych relacji, które charakteryzują się na przemian skrajnym idealizowaniem i dewaluowaniem 3. Zaburzenie własnej tożsamości (trwały i znaczący brak stabilności obrazu bądź poczucia własnego „ja” 4. Znaczącą impulsywność, w minimum dwóch potencjalnie negatywnych dla jednostki sferach aktywności np. nadużywanie substancji aktywnych, seks, napady obżarstwa 5. Powtarzające się zachowania oraz gesty bądź groźby samobójcze oraz samookaleczenia 6. Niestabilność emocjonalna, która jest spowodowana silną nadreaktywnością nastroju np. lęk, drażliwość, stany dysforyczne 7. Chroniczne poczucie pustki 8. Nieadekwatnie silna złość oraz trudności z jej opanowaniem 9. Przemijające objawy paranoidalne bądź poważne symptomy dysocjacyjne |
Co powoduje osobowość borderline? – przyczyny
Niestety, precyzyjne przyczyny występowania zaburzenia borderline nie są do końca poznane i jednoznacznie określone. Istnieje wiele teorii oraz koncepcji na ten temat – zdania w środowisku naukowym są podzielone na temat przyczyn osobowości borderline. Część specjalistów jest zdania, że osobowość borderline, podobnie jak inne zaburzenia psychiczne, jest wynikiem działania kompilacji kilku grup czynników: społecznych, biologicznych oraz psychologicznych. Nie można w tym temacie wykluczyć również całkowicie istotnego wpływu czynników genetycznych. Badacze podkreślają, że wpływ na osobowość borderline mają niewątpliwie czynniki środowiskowe i rodzinne. Są zdania, że do zaburzenia z pogranicza mogły doprowadzić różnorodne traumatyczne przeżycia, poważne błędy wychowawcze czy inne. W literaturze przedmiotu wymienia się nadmierny krytycyzm rodziców wobec dziecka, nieokazywanie przez nich uczuć dziecku czy ich chłód emocjonalny.
Literatura:
- Kweszko T., Mosiołek A., Neuropsychiatria. Leczenie pogranicznych zaburzeń osobowości., Część 1., Przegląd Kliniczny Review of Clinical Neuropsychiatry., 2013.
- Kweszko T., Mosiołek A., Neuropsychiatria. Leczenie pogranicznych zaburzeń osobowości., Część 2., Przegląd Kliniczny Review of Clinical Neuropsychiatry., 2013.
- Kuczyńska A., Opis zaburzeń osobowowości typu borderline według DSM-IV., Psychological Journal., 2002.
- Cierpiałkowska L., Soroko E., Zaburzenia osobowości. Problemy diagnozy klinicznej.,
- Jarema M. (red.), Psychiatria., 2016.
- Milton R., Davis R., Zaburzenia osobowości we współczesnym świecie., 2012.
- Janas-Kozik M., Wolańczyk T. (red.), Psychiatria dzieci i młodzieży., 2021.
- Gajos W., Pojawa-Sidorowicz., Borderline. Przewodnik dla pacjentów i ich rodzin., 2006.
- Mosiołek A., Osobowość borderline – jak ją rozpoznać, jak sobie z nią radzić?, 2013.
- Popiel A., Zaburzenia osobowości z pogranicza – wyzwanie terapeutyczne., Akademia Psychiatrii., 2011.
- Mosiołek A., Grzesiewska J., Chilmończyk I., Osobowość pograniczna: stabilna czy niestabilna choroba psychiczna?, Neuropsychiatria Przegląd Kliniczny., 2011.
- Pastuszak A., Regulacja emocji u pacjentów z zaburzeniem osobowości borderline – aktualne kierunki badań., Psychiatria Polska. 2012.
- Kotlarek M., Borderline czyli jedną nogą nad przepaścią., 2021.
- Gabbard G., Psychiatria psychodynamiczna w praktyce klinicznej., 2009.
- Światowa Organizacja Zdrowia, Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych., ICD-10.
- Kaplan H., Sadock B., Zaburzenia osobowości, w: Sidorowicz S. (red.), Psychiatria kliniczna., 1998.
 nie jest chorobą, lecz specyficznym zaburzeniem psychicznym. Dowiedz się, co to zaburzenie borderline.){kind=link}