Fobia społeczna – na czym polega oraz jak się objawia lęk społeczny

Fobia społeczna jest rodzajem zaburzenia lękowego, która objawia się wystąpieniem lęku w obecności innych osób bądź też w określonych sytuacjach społecznych. Osoby, które cierpią na to zaburzenie, mają obawy przed wspomnianymi sytuacjami, gdyż z góry przewidują nieuchronną kompromitację swojej osoby. Ich strach jest związany z pozornie normalnymi, zwyczajnymi sytuacjami, które odbywają się codziennie. Fobia społeczna sprawia, iż ich życie jest w znacznym stopniu utrudnione. Problem związany z fobią społeczną można zwalczać – dowiedz się więc, jakie są objawy, przyczyny oraz formy leczenia fobii społecznej. Zapraszamy do lektury.

Co to fobia społeczna?

Fobia społeczna ( z ang. social phobia) nazywana również lęk społeczny (inaczej socjofobia, nerwica społeczna lub zaburzenie lęku społecznego) to jedno z zaburzeń lękowych z podgrupy zaburzeń nerwicowych. Zaburzenie objawia się tym, że osoba odczuwa lęk wobec określonych lub wszystkich sytuacji społecznych. Lęk społeczny dotyczy kontaktów z innymi osobami (głównie nieznajomymi) i utrudnia znacząco funkcjonowanie. Fobia społeczna jest bardzo często diagnozowanym zaburzeniem, obok depresji oraz uzależnienia od alkoholu tj. alkoholizmu. Niektórzy badacze zjawiska uważają, iż jest chorobą cywilizacyjną. Do klasyfikacji zaburzeń ICD-10 fobia społeczna została wprowadzona w roku 1992. Przed wprowadzeniem terminu fobii społecznej (leku społecznego) występowanie tego typu objawów nazywano w sposób ogólny nerwicą lękową. Rozpoznanie i leczenie fobii społecznej jest więc niezmiernie istotne. Osoba którą nurtuje pytanie: czy mam fobie społeczną, może wykonać test lęku społecznego (test na fobię społeczną), który pozwala ocenić poziom nasilenia objawów fobii społecznej oraz jego wpływu na funkcjonowanie społeczne.

Fobia społeczna – rodzaje

Fobia społeczna, według specjalistów, występuje w dwóch postaciach. W literaturze przedmiotu wyróżnia się następujące fobie społeczne:

• Fobia społeczna uogólniona związana jest z sytuacją, kiedy lęki dotyczą prawie wszystkich sytuacji społecznych, pomijając sytuacje związane z bliską rodziną czy określonym, ścisłym kręgiem przyjaciół.

• Fobia społeczna nieuogólniona związana jest natomiast z lękiem, który dotyczy tylko niektórych, określonych typów oraz sfer aktywności społecznej np. jazdy autobusem, publicznych wystąpień.

Jak często występuje fobia społeczna?

Szacuje się, iż fobia społeczna w populacji ogólnej występuje u około 7 do 9 % całego społeczeństwa. Jej pierwsze objawy są zazwyczaj zauważalne w okresie dojrzewania (najczęściej pojawiają się już w grupie wiekowej od 10 do 20 roku życia). Badania pokazują, iż fobia społeczna częściej występuje u kobiet aniżeli mężczyzn. W ciągu trwania całego okresu życia fobia społeczna jest obserwowalna u kobiet i mężczyzn z określoną częstością w stosunku 3:2. Ponadto, znaczna część diagnozowanych osób boryka się z fobią uogólnioną (aż trzy czwarte diagnozowanych). Analizując związek pomiędzy fobią społeczną a płcią, zauważalne jest, iż u kobiet o wiele częściej równorzędne występują zaburzenia depresyjne, zaburzenia dwubiegunowe oraz inne zaburzenia lękowe, natomiast u mężczyzn ma to częściej związek z lękiem przez poznawaniem nowych osób (głównie kobiet), współwystępowaniem zaburzeń opozycyjno-buntowniczych oraz uzależnień alkoholowych. W badaniach przeprowadzonych w Polsce ustalono, że fobia społeczna dotyka około 3 do 4 % populacji. Występowanie fobii społecznej uwarunkowane jest kulturowo – w Brazylii waha się od 5 do 8 %, w Stanach Zjednoczonych od 2 do 7 %.

Fobia społeczna – przyczyny

Fobia społeczna najczęściej ujawnia się w okresie dojrzewania – u dzieci oraz młodzieży w wieku od 10 do 20 lat, co może mieć swoje realne przełożenie na ich rozwój społeczny oraz nawiązywanie interpersonalnych relacji. Jeżeli nie zostanie podjęte leczenie fobii społecznej, objawy mogą się nasilać i powodować obniżenie samooceny oraz jakości życia. Jakie są wiec przyczyny fobii społecznej? Warto podkreślić, iż w przypadku wszystkich zaburzeń psychicznych, także i w fobii społecznej etiologia jest wieloczynnikowa i do dnia dzisiejszego w pełni niepoznana. Specjaliści wymieniają następujące przyczyny fobii społecznej:

• Czynniki neurobiologiczne (W wielu naukowych badań zauważono zależność pomiędzy fobią społeczną a funkcjonowaniem układu dopaminergicznego mózgu (tzw. układ nagrody, który związany jest ściśle również z emocjami, adaptacją do stresowych sytuacji oraz wzmocnieniem), układem serotoninergicznym (serotonina jest związkiem, który odpowiada procesie snu oraz relaksacji, dodatkowo jej zaburzenie metabolizmu stanowi jeden z mechanizmów w rozwoju schizofrenii, depresji czy zaburzeń lękowych) a także innych obszarach mózgu. Istnieją badania związane potwierdzeniem wpływu patologicznie niższej aktywności układu dopaminergicznego mózgu wobec aktywności układu współodczuwanego).
• Czynniki środowiskowe ( Do czynników środowiskowych, które mogą sprzyjać fobii społecznej należy stawianie zbyt wygórowanych i nadmiernych wymagań, nadopiekuńczość rodziców, utrwalenie modelu zachowania, który ma na celu unikanie sytuacji społecznych, jak i doświadczenie bycia ofiarą przemocy oraz publiczne wyśmianie.)
• Czynniki genetyczne (Trwają badania nad czynnikami genetycznymi mogącymi mieć realny wpływ na wystąpienie u danej osoby fobii społecznej. Według badań ryzyko wystąpienia opisywanego zaburzenia wzrasta u dziecka, gdy przynajmniej u jednego z jego rodziców zdiagnozowano fobię społeczną.
• Czynniki poznawczo-behawioralne ( Zgodne z teorią D. Clarka oraz A. Wellsa fobie społeczne oparte są na czynnikach poznawczo-behawioralnych, gdzie do bezpośrednich przyczyn zaburzenia zaliczyli: błędne wyobrażenie na swój własny temat, błędne wyobrażenie o własnym obrazie na podstawie wyobrażeń innych ludzi, ciągła negatywna ocena zaistniałych zdarzeń życiowych, wybiórcza koncentracja uwagi, błędne koło związane z własnymi przekonaniami, wyuczone, nieprawidłowe procesy myślowe, zburzenia schematów poznawczych.)
• Czynniki psychospołeczne (Według wielu badaczy czynniki psychospołeczne wpływają na rozwój zaburzeń o charakterze lękowym, w tym również fobii społecznych. Kluczowe, zgodnie z teoriami psychoanalitycznymi, są między innymi nierozwiązane konflikty wewnętrzne.)

Objawy fobii społecznej

Fobia społeczna należy do zaburzeń niepsychotycznych. Osoba dotknięta tym zaburzeniem lękowym może bardzo często przypominać osobę, która posiada cechy związane z nieśmiałością – różnica w przypadku fobii społecznej to bardzo silne unikanie sytuacji społecznych oraz wystąpienie cierpienia, które jest spowodowane wpływem samego zaburzenia na interpersonalne kontakty. Człowiek z zaburzeniem lękowym jest mało towarzyski oraz skryty, uważa się za osobę mało atrakcyjną oraz często skarży się na brak tematów do rozmów z innymi. Badania pokazują, iż u osób z fobią społeczną może występować tendencja do używek np. nadużywania alkoholu oraz innych substancji psychoaktywnych (mają one pomóc w zmniejszeniu poziomu lęku). Pewna grupa ludzi z fobią społeczną jest w stanie zapanować nad swoim lękiem, tłumiąc go w sobie – na zewnątrz sprawiają wrażenie, iż są introwertykami. Bardzo rzadko manifestują radość oraz pozwalają sobie na swobodne zachowania, bardziej charakterystyczne jest ich kontrolowanie. Osoby, które cierpią na fobię społeczną unikają publicznych wystąpień, jedzenia oraz picia w miejscach publicznych, odzywania się w obecności innych, głównie obcych osób, wykonywania jakichkolwiek czynności, gdy ktoś ich obserwuje. Przeważnie prowadzą oni samotniczy tryb życia. W sytuacji, gdy osoby dotknięte fobią społeczną muszą zostać poddane ekspozycji społecznej, mogą u nich wystąpić następujące objawy:

• Nadmierne pocenie się
• Drżenie głosu
• Oblewanie się rumieńcem
• Trudności z wypowiedzeniem się w sposób logiczny
• Jąkanie
• Suchość w ustach
• Drżenie rąk
• Dygotanie ciała
• Utrudnione oddychanie
• Uczucie dławienia się
• Ból lub uczucie dyskomfortu w klatce piersiowej
• Ból głowy lub zawroty głowy
• Uczucie oszołomienia, wrażenie omdlewania
• Poczucie nierealności przedmiotów (derealizacja)
• Poczucie dystansu lub nierealności własnej osoby (depersonalizacja)
• Kołatanie serca
• Wyłączenie się
• Obawa utraty kontroli
• Uderzenia zimna lub gorąca
• Uczucie natychmiastowego zwymiotowania
• Nagła potrzeba bądź obawa oddania moczu lub stolca

Mechanizm związany z fobią społeczną

Osoby, które cierpią na fobię społeczną, często mają obawy związane z tym, że mogą znaleźć się w centrum uwagi, gdyż przewidują cały czas nieuchronną kompromitację przed innymi, głównie nieznanymi osobami. Aby nie doprowadzić do kompromitacji, cały czas kontrolują swoje zachowanie w sytuacjach społecznych, co ma swoje przełożenie na nasilenie negatywnych myśli i lęku. Ponadto uruchomione zostają charakterystyczne objawy ciała i emocje związane z wywołanym lękiem. Mechanizm ten można przedstawić w sposób graficzny:

Myśli to towarzyszące fobii społecznej związane są często z określonymi przekonaniami:

• Przekonaniami na własny temat („Jestem nudny”, „Jestem gorszy”, Jestem inny”, „Jestem głupi” itp.)
• Przekonaniami na temat innych osób („Inni są lepsi ode mnie”, „Ludzie wyśmiewają innych”, „Ludzie wykorzystują innych” itp.)
• Przekonaniami związanymi z dezaprobatą otoczenia („Nie jestem akceptowany przez innych”, „Boję się, że inni pomyślą, że jestem słaby i mnie nie zaakceptują” itp.)
• Przekonaniami o lęku („Lęk dotyczy tylko ludzi słabych”, „Ludzie śmieją się z ludzi, którzy okazują lęk” itp.)
• Przekonaniami związanymi z zachowaniem („Nie mogę przy innych okazywać oznak lęku”, „Muszę być silny i pokazać innym, że nie jestem słaby” itp.)

Fobia społeczna ściśle powiązana jest z mechanizmem unikania, który niestety podtrzymuje lęk, zamiast go zniwelować. Ciągły lęk prowadzi w konsekwencji do wycofania z kontaktów społecznych i zaburzenia funkcjonowania na tym tle. Mechanizm unikania niesie za sobą poważne skutki negatywne np. całkowitą izolację od życia społecznego, a nawet świata, obniżenie samooceny oraz samopoczucia, powstanie błędnych przekonań.