Emocjonalne skutki rozwodu dla dziecka

Skutki rozwodu dla dziecka są złożone oraz wieloaspektowe. Początkowo rozwód rodziców jest zjawiskiem w życiu całej rodziny, które całkowite przeorganizowuje dotychczasowe jej funkcjonowanie. jest to spowodowane konfliktem rodziców, trwającym między małżonkami (ojcem oraz matką), a następnie poprzez wymuszoną konieczność funkcjonowania rodziny w niepełnym składzie tj. bez stałej obecności jednego z rodziców. Obydwie sytuacje są niestety prawie zawsze traumatyczne dla całej rodziny, szczególnie traumatycznie przeżywane dla istniejącego w rodzinie dziecka bądź dzieci. Zdaniem M. Ziemskiej każdy konflikt, głównie o określonej dużej eskalacji, przeżywany jest bardzo silnie przez dziecko. Objawia się on głównie poprzez zagrożenie poczucia bezpieczeństwa oraz własnej wartości. Odejście z domu jednego z rodziców uświadamia dziecku, że nie ma ono żadnego wpływu na zaistniałą sytuację oraz swój los, jak i swoje przeznaczenie. Uświadamia, że nie może nic zrobić by zatrzymać odchodzącego rodzica i powrócić do tego co było przed konfliktem. Nikt niestety, nie jest w stanie uchronić dziecka przed tymi wydarzeniami, nawet sami rodzice. W literaturze psychologicznej podkreśla się, że utrata rodzica w wyniku rozwodu małżonków jest dla dziecka ogromnym szokiem uczuciowym i może prowadzić do utrwalenia stałego urazu. Powstanie takiego urazu może nieść za sobą negatywnie konsekwencje w postaci leków, depresji czy nawet nerwicy. Jakie są skutki rozwodu dla rozwoju i funkcjonowania dziecka? Czy istnieje zależność pomiędzy skutkami rozwodu a różnymi stadiami emocjonalnymi u dziecka? Zapraszamy do zapoznania się z artykułem.

Skutki rozwodu dla dziecka – jego emocjonalnego rozwoju i funkcjonowania

Rozwód jest procesem długoterminowym, który charakteryzuje się pewnymi etapami. Negatywne konsekwencje dla dziecka niosą wszystkie etapy rozwodu rodziców – nie można jednoznacznie określić, która faza rozwodu ma największy, szkodliwy wpływ na rozwój dziecka. W pierwszym etapie dziecko zostaje mimowolnie włączone w konflikt pomiędzy rodzicami. Rodzice na drodze świadomej, bądź nieświadomej wymuszają na dziecku opowiedzenie się po którejś ze stron, co najczęściej prowadzi do destabilizacji oraz wewnętrznych rozterek dziecka. Dziecko zaczyna być często przedmiotem sporu oraz walki pomiędzy małżonkami. Dziecko zaczyna być mimowolnie traktowane instrumentalnie oraz zostaje pozbawione bezwarunkowej miłości oraz naturalnej, bezwzględnej potrzeby bliskości. Często etap ten nazywany jest fazą przetargu o sojusznika tj. dziecko. Okres ten, jest bardzo burzliwym czasem dla dziecka – czasami bywa złagodzony nadzieją na pogodzenie się rodziców i powrotem do stanu przed konfliktu. Wpływa to bardzo negatywnie na rozwój dziecka, jego przyszłe życie uczuciowe oraz stan psychiczny. W kolejnym etapie tj. w czasie rozwodu (procesu rozwodowego) rodzice najczęściej koncentrują się na sobie, swoich emocjach oraz dalszej walce zapominając o potrzebach dziecka. Dziecko w tym czasie czuje się samotne oraz odtrącone (co może prowadzić do leków czy nawet urazów długoletnich, rzutujących na dorosłe życie). Jego wyobrażenia o przyszłości pozbawione są całkowicie braku poczucia bezpieczeństwa. Dalsze życie w rodzinie niepełnej napawa go lękiem oraz obawami o przyszłość. Kolejna faza rozwodu rodziców może prowadzić do pojawienia się u dziecka różnych rodzajów chorób czy zaburzeń. Zazwyczaj dziecko posiada niskie poczucie wartości oraz niskie poczucie sensu życia, co może prowadzić do braku samoakceptacji, depresji, całkowitej rezygnacji z celów życiowych. Można zaobserwować u dziecka postawę wycofania oraz rezygnacji. Od czasu formalnego rozwodu dziecko boryka się także z nową sytuacją tj. życiem w rodzinie niepełnej. Może ta sytuacja odbić się pejoratywnie na jego życiu społecznym. Obserwuje się większość lękliwość w kontaktach z innymi, agresywność czy trudności w nawiązywaniu nowych znajomości i podtrzymywaniu starych. Dzieci bardzo tęsknią za rodzicem, który odszedł. Obawiają się, że mogą go już nigdy nie zobaczyć.

Skutki rozwodu dla dziecka a stadia emocjonalne

Niestety, każdy rozwód, nawet najlepiej zorganizowany przez rodziców rani dzieci. Ta sytuacja niesie ze sobą negatywne skutki rozwodu.. Dziecku nie da się zastąpić rodziców, ani mamy ani taty – są one w stanie zrobić bardzo dużo żeby tylko mieć pełną rodzinę. Uczucia dziecka względem rozwodu są zmienne – ich emocje potrafią zmieniać się z upływem czasu. Zdaniem Harta, można zaobserwować u dzieci określone stadia emocjonalne, przez które przechodzi próbując uporać się z trudnościami związanymi z rozwodem rodziców. Psychologowie wyróżniają następujące etapy:

1. Lęk oraz niepokój

2. Poczucie opuszczenia oraz odrzucenia

3. Samotność oraz smutek

4. Frustracja oraz złość

5. Odrzucenie oraz uraza

6. Odbudowanie zaufania.

Wymienione etapy są normalnymi fazami związanymi z procesem zmagania się z sytuacją trudną – rozwodem rodziców i są one nieuniknione. Każde dziecko w sposób indywidualny przechodzi przez wyżej wymienione poszczególne fazy – jedne dzieci radzą sobie z ich przeżywaniem dobrze, dla innych jest to prawdziwy horror. Przedstawione etapy charakteryzują się następującymi trudnościami w funkcjonowaniu i rozwoju dziecka:

1. Lęk i niepokój: Przed rozwodem sytuacje konfliktowe rodziców nabierają różnych form. W niektórych rodzinach są one bardzo mocno zauważalne – występują krzyki, przekleństwa, przemoc fizyczna. Jest to znak dla dziecka, iż w rodzinie wystąpił jakiś większy problem. Nie zdaje sobie ono jeszcze jednak sprawy, że jest to źródło początku rozpadu małżeństwa jego rodziców. W innych rodzinach może pierwszy etap przed rozwodowy wglądać zupełnie inaczej – kłótnie rodziców odbywają się na ich własnym terenie bez udziału innych osób, w tym dzieci. Mają oni ciche dni, co często niepokoi dzieci – jednak nie czują one niebezpieczeństwa związanego z ewentualnym rozwodem. Wnioskować więc można, że niezależnie czy spór ma cechy konfliktu otwartego czy ukrytego, rozwód zawsze jest zdziwieniem dla dzieci. Dlatego ich pierwszą reakcją na wieść o nim jest niepokój oraz lęk, czasami nawet panika. U dziecka pojawia się zaburzone poczucie bezpieczeństwa, nieznana przyszłość, która wywołuje negatywne emocje. Może dojść do pojawienia się oznak lęku oraz niepokoju np. pocenie się, nadmierna nerwowość, bezsenność, jak i koszmary senne, hiperwentylacja, problemy gastrologiczne oraz różnego rodzaju inne dolegliwości bólowe. Należy starać się zaakceptować wymienione symptomy u dziecka, nie można go za nie winić, czy też oskarżać o wymyślanie ich. Należy postarać się by informacja o rozwodzie była przekazana w sposób łagodny, dodając otuchy i zapewniając o miłości obojgu rodziców.
2. Poczucie opuszczenia i odrzucenia: Etap pierwszy szybko prowadzi do kolejnego etapu, w którym pojawiają się u dziecka uczucia opuszczenia oraz odrzucenia ze strony najbliższych. Dzieci widząc jak jeden z rodziców odchodzi, uważają, iż ma to związek z nimi – zaczynają wmawiać sobie, że ten jeden rodzic w ogóle go nie kocha. Dzieci w młodszym wieku są bardziej narażone na doświadczenie takich emocji. Potęgują się one w momencie, gdy w nowym związku rodzica, który je opuścił pojawia się nowe bądź inne dziecko. Żeby przezwyciężyć negatywne uczucia u dziecka, potrzebna jest bliskość rodziców, bezwarunkowa miłość oraz realne zaangażowanie w jego sprawy.
3. Samotność i smutek: Dziecko czuje się bardzo osamotnione oraz odizolowane z życia rodzinnego. W domu już nie dochodzi do wrzasków, krzyków – dom wypełnia pustka, co może wzmagać poczucie osamotnienia. Dzieci mogą okazywać różne bóle, apatie oraz zaniedbywać codzienne czynności. Dzieci nie mają apetytu, izolują się od przyjaciół i znajomych, snują się z kąta w kąt. Spędzają dużo czasu na rozmyślaniu i rozgrzebywaniu całej sytuacji, co może prowadzić do depresji. Może także dojść u dzieci do tzw. marzeń na jawie, co skutkuje większym przygnębieniem oraz napadami płaczu. Obecność rodziców w tym czasie jest bardzo ważna. Należy pamiętać, iż nie wolno zakazywać dziecku płaczu, gdyż jest on ważnym zwalniaczem smutku.
4. Frustracja i złość: U dziecka dochodzi do poczucia frustracji i złości. Dziecko pragnie bardzo tego co było kiedyś, pragnie miłości, szczęścia oraz bezpieczeństwa. Gdy jego marzenia nie realizują się, są niedostrzegane – wyzwalają się u dziecka negatywne emocje (frustracja, złość a nawet autoagresja czy agresja). Jego uczucia powinny być akceptowane, kategorycznie nie wolno dziecka karcić za nie. Rodzice powinni być obecny w życiu dziecka, pomóc mu w ich przezwyciężeniu.
5. Odrzucenie i uraza: Po czwartym etapie pojawia się u dziecka etap odrzucenia oraz urazy. Zazwyczaj jest ona ukierunkowana w stronę rodziców – czasami też to innych, bliskich osób. Dziecko wciąż zmaga się z uczuciem złości. Oznaką potwierdzającą ten etap jest izolacja emocjonalna dziecka od rodziny, głownie rodziców. Dziecko chce uchronić się, zabezpieczyć przed kolejnym zranieniem. Odrzucenie oraz uraza mogą przyjmować postać pretensji, lekceważenia a nawet pejoratywnej i krytycznej postawy wobec bliskich. Dzieci często odpychają rodziców, gdy tak naprawdę pragną by je przytulić, albo mówią niemiłe rzeczy, choć tak naprawdę chcą być tylko kochane. Jest to naturalna reakcja na odrzucenie.
6. Odbudowanie zaufania: Po fazie odrzucenia następuje ostatni etap, który może dziecku ofiarować poczucie wolności. Okres, jaki musi upłynąć do odbudowania zaufania jest zależny od wielu czynników np. charakteru oraz skali małżeńskiego konfliktu, wieku oraz osobowości dziecka, od tego, jak radzi sobie ze stresem. Uzdrowienie wraz z odbudowaniem zaufania może nastąpić po kilku miesiącach ale też po kilku latach – nie ma na to wzoru.

Podobny podział dotyczący występowania u dziecka poszczególnych stadiów, przez które przechodzi w sytuacji rozwodu rodziców prezentuje Hofman, Froiland oraz Cudak. Wyróżnili oni pięć stadiów, które są bardzo podobne do etapów wyżej opisanych.

1. Etap zaprzeczania – dziecko nie przyjmuje do wiadomości informacji o rozwodzie rodziców. Reaguje izolacją, buntem oraz złością.
2. Etap złości i gniewu – dziecko uzmysłowiło sobie zaistniałą sytuację rodzinną. Próbuje jej zapobiec, walczy z nią, kierując swoje negatywne emocje na rodziców i inne biskie osoby.
3. Etap godzenia się – dziecko próbuje doprowadzić do pogodzenia rodziców. Gdy nie osiąga swojego zamierzonego celu przechodzi do kolejnego etapu.
4. Etap depresji – dziecko całkowicie wycofuje się z próby walki o pogodzenie rodziców. Czuje się osamotnione, odrzucone, przygnębione oraz apatyczne.
5. Etap pogodzenia się – etap ten następuje dopiero po pewnym czasie. Dziecko próbuje zaakceptować nową sytuację. Uczy się funkcjonować w rodzinie rozbitej.