Depresja poporodowa – przyczyny, objawy, leczenie oraz zapobieganie depresji po porodzie

Czas oczekiwania na nowonarodzone dziecko to zazwyczaj najpiękniejszy czas w życiu każdej kobiety i całej jej rodziny. Przed porodem nie myśli się o depresji poporodowej – jest to temat, który według nas dotyczy innych, lecz nie nas. Depresja poporodowa jest jednak istotnym problemem, który niestety może dotknąć każdą kobietę. Według badań dotyka ona już co ósmą kobietę po porodzie i objawia się między innymi obniżonym nastrojem, przygnębieniem oraz ciągłym stresem. Nieleczona depresja po porodzie bardzo negatywnie rzutuje na relacje z dzieckiem, partnerem oraz rodziną. Może ona mieć również duży wpływ na rozwój emocjonalny nowonarodzonego dziecka. Czym jest depresja poporodowa oraz jak ją rozpoznać? Dlaczego u kobiet po porodzie może dość do tak ogromnego obniżenia nastroju i jak ją leczyć? W niniejszym artykule odpowiemy na najważniejsze zagadnienia dotyczące depresji po porodzie. Zapraszamy do lektury.

Depresja poporodowa – czym jest depresja po porodzie?

Depresja poporodowa to jedna z odmian (postaci) depresji. Pojawia się ona u kobiety zaraz o urodzeniu dziecka i często nie stwierdza się związanej z nią sprecyzowanej i jasnej przyczyny. Warto podkreślić, iż stan pogorszonego samopoczucia, który pojawia się u kobiety zaraz po porodzie (około 2-5 dni) jest bardzo częsty i zauważalny u znacznej części pacjentek rodzących. Psychologowie nazywają jednak ten stan (syndrom) baby blues i należy te dwa terminy rozdzielić. Jeśli jednak stan złego samopoczucia utrzymuje się znacznie dłużej, możemy mieć do czynienia z depresją po porodzie. Depresja poporodowa definiowania jest przez specjalistów jako zaburzenie nastroju, które charakteryzuje się obecnością emocji oraz myśli związanych z dzieckiem. Należy więc ona do problemów na tle emocjonalnych okresu okołoporodowego. Depresja pojawić się może najczęściej u kobiety w ciągu około sześciu tygodni od dnia porodu, aczkolwiek psychologowie są zdania, iż pierwsze jej objawy mogą pojawić się również znacznie później tj. pomiędzy pierwszym a szóstym miesiącem po porodzie. Depresja poporodowa, musi spełniać określone kryteria epizodu depresji, aby zostać oficjalnie za nią uznana. Kryteria te określone zostały w DSM-V czyli w amerykańskiej klasyfikacji zaburzeń psychicznych (Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego). Depresja po porodzie nie ma określonych ram czasowych trwania – może trwać kilka tygodni, jak i niestety kilka miesięcy, bądź też znacznie dłużej. Kryterium koniecznym do stwierdzenia depresji poporodowej jest utrzymywanie się objawów z nią związanych przez co najmniej dwa tygodnie. Depresja poporodowa w postaci łagodnej wymaga przede wszystkim dużego wsparcia najbliższych, w cięższej formie niezbędna okazuje się konsultacja lekarska wraz z jego pomocą (pomoc lekarza, a nawet opieka psychiatryczna). Należy uświadomić sobie, iż depresja po porodzie negatywnie wpływa na funkcjonowanie matki, lecz nie tylko, również ma bezpośredni wpływ na dziecko (na jego rozwój emocjonalny, społeczny oraz poznawczy), jak i partnera kobiety i resztę najbliższej rodziny. Ważne jest zatem, by szybko wyłapać zmiany w zachowaniu kobiety i zgłosić się z prośbą o pomoc do specjalistów.

Depresja poporodowa – objawy

Depresja poporodowa u kobiety bardzo często mylona jest z przygnębieniem, jest niestety o wiele czymś bardziej poważnym. Objawy depresji poporodowej są bardzo zbliżone do symptomów występujących podczas innych form depresji. Pod wieloma względami depresja poporodowa podobna jest więc do depresji w różnych innych okresach życia. Głównym czynnikiem różnicującym depresję a depresję po porodzie jest fakt, iż w przypadku tej drugiej związana jest z faktem bycia matką i posiadaniem dziecka. Do najczęściej pojawiających się jej objawów specjaliści zaliczają:

• Obniżenie nastroju kobiety – kobieta często płacze bez jasno sprecyzowanego powodu, jest smutna, rozdrażniona oraz przygnębiona przez znaczną część dnia.
• Utrata zainteresowania codziennością – kobieta przestaje się cieszyć rzeczami, które do tej pory sprawiały jej radość, traci zainteresowanie codziennością, swoimi pasjami.
• Zaburzenie napędu kobiety – kobiecie brakuje energii oraz siły do wykonywania podstawowych czynności dnia codziennego, pojawia się u niej spowolnienie bądź nadmierne pobudzenie, zauważyć można szybsze zmęczenie u kobiety.
• Anhedonia czyli niemożność przeżywania przez kobietę przyjemności oraz radości.
• Nadmierne bądź całkowicie nieadekwatne poczucie winy np. „powinnam się lepiej opiekować swoim dzieckiem – nie opiekuję się nim tak, jak powinnam to robić”, „za mało poświęcam się dla dziecka, jestem złą matką” itp.
• Obojętność lub uczucie wrogości wobec dziecka
• Obniżona samoocena oraz poczucie bezwartościowości np. „jestem do niczego”, „jestem złą matką”, „nic nie potrafię” itp.
• Bezsenność bądź nadmierna senność – trudności ze snem lub zbyt częste spanie, apatyczność.
• Poczucie bezradności i radzenia sobie w roli rodzica np. „opieka nad nowonarodzonym dzieckiem mnie przerasta”.
• Ciągle nawracające myśli o śmierci, myśli a nawet próby samobójcze – objaw ten występuje w cięższej formie depresji poporodowej, wymaga szybkiej interwencji psychiatrycznej.
• Wzrost apetytu bądź zmniejszenie apetytu
• Stany lękowe – związane z przyszłością, zamartwianiem o dziecko, rodzinę itp.
• Zaburzenia funkcji poznawczych (percepcji poznawczej) – kłopoty ze skupieniem uwagi, pamięcią oraz słabsza koncentracja.
• Trudności w podejmowaniu decyzji.
• Złe samopoczucie fizyczne np. bolesność ciała bez jasno określonej przyczyny, hipochondria itp.
• Spadek libido
• Izolowanie się oraz unikanie jakichkolwiek kontaktów.
• Zaburzony kontakt z niemowlęciem

Depresja po porodzie – przyczyny

Źródłem dużego stresu po porodzie są ogromne zmiany w wielu aspektach życia kobiety i jej rodziny. Specjaliści nie są jednak do końca zgodni w kwestii jasno sprecyzowanych przyczyn dotyczących depresji poporodowej. Uznaje się, że jest ona uwarunkowana wieloczynnikowo. W związku z tym, wymienić można czynniki ryzyka wystąpienia depresji po porodzie. Zalicza się do nich:

• Czynniki biologiczne (Czynniki biologiczne nie zostały dotychczas jednoznacznie potwierdzone w badaniach naukowych dotyczących depresji poporodowej. Znaczna część naukowców jest zdania, że jakikolwiek wpływ w okresie okołoporodowym ma bezpośrednie przełożenie na matkę (niekorzystny wpływ) np. cesarskie cięcie, zabieg kleszczowy, przedłużający się, ciężki poród itp. Ponadto, w tym okresie dochodzi do różnych zmian w wydzielaniu hormonów u każdej kobiety. W ostatnim trymestrze ciąży obserwuje się wzrost tyroksyny tj. hormonu, który produkowany jest przez tarczycę, by zaraz po porodzie bardzo szybko się obniżyć. Dochodzą do tego ogromne wahania hormonów płciowych – progesteronu oraz estrogenu. W ciągu kilku dni po narodzeniu dziecka znacząco wzrasta poziom prolaktyny, który umożliwia matce karmienie piersią. Wszystkie wymienione czynniki biologiczne mają niewątpliwy wpływ na kobietę, na jej chwiejność emocjonalną. W czasie okołoporodowym zachodzi wiele zmian w ich organizmie, dochodzi wręcz do „hormonalnej burzy”. Zdarza się, że kobieta przeżywa labilność emocjonalną – nagle płacze, żeby za chwilę wybuchnąć śmiechem. Kolejnym wyzwaniem dla każdej matki jest temat związany z laktacją (nawałem laktacyjnym lub jego brakiem). Podczas karmienia dziecka może dojść do różnych objawów somatycznych np. pękające brodawki, które mogą sprawiać duży ból. Do tego dochodzi przemęczenie po porodzie oraz zaraz po nim i brak snu, z powodu opieki nad dzieckiem). Bezsenność oraz zmęczenie prowadzą z kolei do rozdrażnienia oraz stanu obniżonego nastroju. Na szczęście, z punktu biologicznego matka natura chcąc pomóc kobietom, znalazła na to sposób. Podczas karmienia piersią wydziela się w organizmie kobiety oksytocyna, która nazywana jest hormonem miłości. Ma ona za zadanie wytworzyć potrzebę bliskości, szczęścia oraz pomóc w nawiązaniu prawidłowych relacji z dzieckiem. Ponadto, specjaliści podkreślają, iż ryzyko depresji po porodzie wzrasta u kobiet,  które wcześniej przechodziły epizod depresyjny. Do wystąpienia choroby mogą się także przyczynić czynniki przedporodowe, związane z ciążą np. ciąża zagrożona, duży stres w ciąży itp.)
• Czynniki genetyczne (Istnieją badania dowodzące genetycznym uwarunkowaniom depresji poporodowej. Jeśli matka ciężarnej kobiety chorowała na depresję poporodową po jej urodzeniu, to istnieje duże prawdopodobieństwo, że córka również po urodzeniu dziecka będzie bardziej podatna na zachorowanie. Kobiety, które chorują na depresję poporodową mają trudności w nawiązaniu relacji oraz więzi z dzieckiem – te problemy również według badań mogą wynikać z uwarunkowań genetycznych. W badaniach ukazano, że kobiety, które dotknęła depresja po porodzie postrzegały relację z własną matką jako mało satysfakcjonującą oraz uważały je za mniej troskliwe.
• Czynniki psychologiczne (Do czynników o podłożu psychologicznym zalicza się rys osobowościowy kobiety, jak i sposób radzenia sobie w sytuacjach trudnych i stresujących (w tej sytuacji związanych z nowymi wyzwaniami – rola matki). Kobiety nadwrażliwe tj. z neurotycznymi cechami osobowości, które mają pesymistyczny obraz siebie oraz świata, mocno lękowe czy też kobiety perfekcjonistki znajdują się w grupie ryzyka wystąpienia u nich depresji poporodowej. Według badań o wiele rzadziej na schorzenie popadają kobiety, które posiadają umiejętności planowania i realizowania postawionych celów oraz rozwiązywania ewentualnych problemów, jak i zwracania się po pomoc. Dodatkowo, kobiety nie mające problemów w komunikacji społecznej, potrafiące nawiązać satysfakcjonujące relacje z innymi. Do czynników psychologicznych depresji poporodowej można także zaliczyć: zaburzenia osobowości, zaburzenia lękowe, niska samoocena, negatywny stosunek do ciąży, negatywne relacje z partnerem dziecka, brak wsparcia itp. Ponadto, bardzo przedłużony oraz nasilony smutek poporodowy tzw. baby blues lub hipomania poporodowa mogą przyczynić się do zwiększonego ryzyka zachorowania na depresję poporodową.)
• Czynniki społeczno-ekonomiczne (Bardzo ważne jest, aby kobieta po porodzie nie czuła się osamotniona i zostawiona sama sobie w niezwykle trudnej, nowej roli rodzicielskiej. Wsparcie najbliższych osób, głównie partnera jest istotne, wręcz kluczowe. Kontrolowanie czy pouczanie, brak wsparcia oraz troski sprzyja zagubieniu kobiety. Dodatkowo, presja społeczna związana z wychowaniem, zachowaniem wobec dziecka czy karmieniem piersią powoduje dyskomfort u kobiety – może powodować poczucie bezwartościowości, beznadziejności. U znacznej części kobiet, które planowały karmić piersią a nie mogły wystąpiło obniżenie nastroju oraz przygnębienie powiązane z poczuciem winy i porażką rodzicielką. Do tej grupy zalicza się także problemy związane z brakiem aktywności zawodowej oraz niskim przychodem. )

Depresja poporodowa – wsparcie i zapobieganie

Kobiety, (zwłaszcza matki, które rodzą pierwszy raz) mogą nie być świadome, że to co czują i czego doświadczają może wykraczać poza normę stanu fizycznego oraz normę stanu psychicznego po porodzie. Ponadto, zbyt duża presja społeczna czy naciski rodzinne na fakt, żeby być dobrym rodzicem sprawia, że kobieta jeszcze bardziej zamyka się w sobie i boi się przyznać do odczuwanych przez nią dolegliwości. Dla skutecznego oraz szybkiego wykrywania depresji po porodzie istotne jest wsparcie partnera oraz całej najbliższej rodziny. Powinni oni przyjąć rolę wspierającą oraz doradzającą a nie oceniającą i krytykującą. Ważna jest tutaj ocena stanu psychicznego matki w ciągu najbliższych kilku miesięcy po porodzie. Szczególnie poddane obserwacji oraz ocenie psychicznej powinny być kobiety, które znajdują się w grupie ryzyka. Depresja poporodowa, mimo postępu nie jest wciąż całkowicie przebadana, więc niestety nie istnieje jedna, skuteczna metoda, która pozwoli jej całkowicie zapobiec. Ważne jest jednak by wesprzeć mamę w nowej roli, nie tylko dać jej wsparcie psychiczne, lecz również wesprzeć w codziennych obowiązkach. Okazuje się, że dużą rolę także ma zbilansowana dieta. Na równi z nim plasuje się odpowiednia ilość odpoczynku i snu. Należy również wygospodarować chociaż trochę czasu dla siebie i rodziny (również partnera). Istotne są także intymne chwile z partnerem, tylko we dwoje. Wzajemne okazywanie sobie zainteresowania i czułości wpływa pozytywnie na stan psychiczny kobiety. Sposobami, które mogą przydać się pomocne według psychologów w profilaktyce depresji poporodowej jest stosowanie kilku zasad:

• Przyzwolenie na emocje
• Zrelaksowanie się – zadbanie o odpowiednią ilość snu i wypoczynek
• Korzystanie z rad oraz wsparcia najbliższych
• Dawanie sobie przestrzeni i możliwości do popełniania błędów
• Komunikowanie z najbliższymi
• Proszenie najbliższych o pomoc

Depresja po porodzie – częstość występowania

Według badań, depresja po porodzie dotyka od 10 do nawet 20 procent kobiet (niektóre dane podają aż 30 procent). Według Głównego Urzędu Statystycznego (GUS-u) w Polsce w roku 2020 urodziło się 355 tysięcy dzieci, co przypuszczalnie daje około 36 tysięcy matek (najniższa granica statystyczna), które doświadczyły depresji poporodowej. Niestety w ramach NFZ-u na depresję poporodową leczyło się mniej aniżeli 60 pacjentek. Na tak szokująco małą liczbę zachorowań ma niewątpliwie wpływ wiele czynników. Po pierwsze, wiele kobiet mogło leczyć się już przed ciążą na depresje i dlatego nie znalazły się na liście kobiet dotkniętych depresją po porodzie. Po drugie, wiele lekarzy, również ginekologów nie diagnozuje tegoż schorzenia na wizycie. Po trzecie, ciężko przyznać się kobietom do jakichkolwiek problemów, chcą sobie poradzić same z nim. Po czwarte, bagatelizuje się objawy depresji, gdyż przyjęło się, że kobieta ma prawo czuć się gorzej po porodzie (w związku z przeżyciem porodu, „burzą hormonów” itp.). Lista powodów wydaje się być bardzo złożona i trudna do zbadania. Warto więc zaznaczyć, iż dokładne oszacowanie liczby kobiet chorujących na depresję poporodową jest trudne. Kalkuluje się, że około 50 procent matek cierpiących na depresję po porodzie nie zgłasza najbliższym swoich objawów i ni zgłasza się na konsultację lekarską. Warto podkreślić, w celu uzmysłowienia problemu, że depresja poporodowa jest częstym schorzeniem okresu okołoporodowego, występuje znacznie częściej aniżeli cukrzyca ciążowa.

Depresja poporodowa – klasyfikacja

Depresja poporodowa najczęściej diagnozowana jest na podstawie klasyfikacji zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania. Depresja poporodowa w polskiej klasyfikacji ICD-10 kodowana jest zgodnie z punktem F53. Zalicza się ją do zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania związanych z połogiem, które rozpoczyna się w ciągu sześciu tygodni od dnia porodu. Bardzo często specjalista, który diagnozuje stawia rozpoznanie na podstawie objawów tj. z zakresu zaburzeń nastroju. Depresja poporodowa może być również zdiagnozowana na podstawie DSM-V czyli klasyfikacji zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego.

Depresja po porodzie – test na depresje poporodową

Aktualnie, istnieje bardzo dużo różnorodnych metod pozwalających na ocenę stanu psychicznego kobiety po porodzie, które mogą okazać się przydatne w zdiagnozowaniu depresji po porodzie. Jedną z najczęściej stosowanych i najpopularniejszych jest EPDS (Edinburgh Postnatal Depression Scale tj. Edynburska Skala Depresji Poporodowej. Jest ona pomocnym i ważnym narzędziem badającym samopoczucie matek, dlatego też powinna być standardowym narzędziem we wszystkich oddziałach ginekologiczno-położniczych oraz w czasie wizyt po porodzie u ginekologa. Test na depresję poporodową zawiera jedynie dziesięciu pytań, za które można uzyskać maksymalnie trzydzieści punktów. Każde pytanie w nim zawarte ma cztery możliwości odpowiedzi, które są skalą samooceny kobiety. Wypełnienie Edynburskiej Skali Depresji Poporodowej jest łatwe i trwa jedynie kilka minut. Jeżeli kobieta otrzyma dziesięć lub więcej punktów, to oznacza, że najprawdopodobniej choruje na depresję. Test na depresję poporodową oczywiście nie zastąpi specjalistycznego badania przez psychologa lub psychiatrę, pomoże jednak wyłapać kobiety będące w grupie ryzyka.

Depresja poporodowa – diagnoza i leczenie

Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 16 sierpnia 2018 r. w sprawie standardu organizacyjnego opieki okołoporodowej, już w czasie ciąży, a dokładniej pomiędzy 11 a 14 tygodniem ciąży oraz 33 a 37 tygodniem ciąży lekarz ginekolog bądź położna mają obowiązek ocenić ewentualne ryzyko oraz nasilenie symptomów depresji. Ponadto, po porodzie opieka nad położnicą powinna obejmować ocenę jej stanu psychicznego, w tym także ryzyka ewentualnej depresji poporodowej.

Kobieta, którą dotknęła depresja po porodzie powinna zwrócić się o pomoc do specjalisty – psychologa lub psychiatry. Specjaliści przeprowadzą wywiad z pacjentką, obserwując jednocześnie jej zachowanie oraz stan, jak i wykonają odpowiednie testy np. Edynburską Skalę Depresji Poporodowej. Lekarz prowadzący może również zlecić szereg badań np. badania hormonalne. Jest to spowodowane sprawdzeniem stanu zdrowia kobiety, gdyż np. choroby tarczycy mogą przyczynić się do senności, apatii i obniżonego nastroju.

Depresja poporodowa wymaga indywidualnego leczenia, stosuje się w tym celu głównie farmakoterapię, psychoedukację oraz psychoterapię.

• Farmakoterapia – leczenie farmakologiczne depresji poporodowej obejmuje głównie przyjmowanie leków przeciwdepresyjnych. Pomagają one kobiecie zminimalizować objawy depresji, jednak niestety nie rozwiązują za nią problemów, które mogły do niej doprowadzić. Stosuje się je przypadku umiera kowanej lub ciężkiej depresji, często w połączeniu z inną metodą. Każdy przypadek jest analizowany indywidualnie i na tej podstawie dobierane są leki.
• Psychoedukacja – ma za zadanie interwencje psychologiczną, stosowana jest najczęściej w lekkim przebiegu choroby. Uznawana za umacniający trening pacjentam gdzie promuje się świadomość i postawy pożądane. Ukazanie matce sposobów radzenia sobie ze stresem oraz sprzyjających zapobieganiu depresji po porodzie np. uświadomienie, że sen i odpoczynek są bardzo ważne oraz, że każdy człowiek popełnia błędy itp.
• Psychoterapia – za najczęściej stosowaną oraz najskuteczniejszą psychoterapię dl kobiet cierpiących na depresję poporodową uznaje się terapię poznawczo-behawioralną oraz terapię interpersonalną. Badania pokazują, iż w tego typu schorzeniu bardziej skuteczna okazje się być psychoterapia indywidualna aniżeli psychoterapia grupowa. Ponadto, szacuje się, że psychoterapia interpersonalna jest o wiele skuteczniejsza niż poznawczo-behawioralna.
• Elektrowstrząsy – stosowane są, gdy leczenie farmakologiczne ani psychoterapia nie przynoszą zadowalających efektów. Elektrowstrząsy zazwyczaj zaleca się w przypadku ciężkiej depresji po porodzie. Zabieg ten pobudza działanie serotoniny, noradrenaliny oraz dopaminy tj. neuroprzekaźników które są łączone z depresją. W Polsce jej stosowanie należy do rzadkości, natomiast w Stanach Zjednoczonych jest metodą powszechnie stsooswaną.

Nieleczona depresja poporodowa jest bardzo niebezpieczna i może prowadzić w skrajnych przypadkach do śmierci (myśli samobójcze).